Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Monografię dotyczącą programu Obozu Narodowo-Radykalnego "Falanga" Jan Józef Lipski pisał przez wiele lat. Ostatecznie powstały dwie wersje tekstu, z których właśnie ta, niedawno opublikowana przez Krytykę Polityczną, uchodzić może za kanoniczną. W rezultacie otrzymujemy wybór publicystyki działaczy i ideologów ONR "Falanga", wzbogacony o wiele wyjaśniający komentarz autora. Jest to praca bardzo ważna, lektura obowiązkowa dla każdego zainteresowanego dziejami II Rzeczypospolitej, a mając na uwadze dalsze kariery działaczy ONR w PRL (zwłaszcza w ramach PAX i związanej z tym środowiskiem gazety "Dziś i Jutro"),także i dla tych, których interesują również i dzieje późniejsze. Już od samego początku uwagę zwracają liczne nazwiska bardzo zaangażowanych w ten radykalny ruch publicystów, którzy po wojnie dali się poznać bądź to jako autorzy publikowanych przez PAX popularnych powieści historycznych (Władysław Jan Grabski),bądź też znani naukowcy, jak choćby Jerzy Dowiat, popularny przed laty mediewista, uczeń prof. Tadeusza Manteuffela. Dość jednak o tym. Najistotniejszy jest bowiem wgląd, który książka Lipskiego daje w program ONR "Falanga", zwłaszcza pod względem rasowym i narodowym (stosunek do Żydów, ale nie tylko, bo także i do Rusinów),politycznym, gospodarczym i kulturalnym. W skrócie powiedzieć można, że program ten miał charakter totalny. Idea narodowa funkcjonować miała na wszelkich płaszczyznach życia społecznego przy zachowaniu prymatu tego ostatniego wobec wszelkich możliwych form aktywności indywidualnej. Podstawowym środkiem dla zapewnienia realizacji tego celu było wyeliminowanie Żydów z wszelkich dziedzin życia w Polsce (tutaj Lipski nie ostatni raz zresztą wytknął ONR niekonsekwencję pisząc, że Organizacja ta nie wspierała ruchu syjonistycznego). Dalsze środki to choćby nacjonalizacja wielkiego przemysłu, także, a nawet przede wszystkim tego znajdującego się w rękach obcego kapitału (co w przypadku państw "zaprzyjaźnionych" miało się łączyć z wypłatą odszkodowania),likwidacja wolnej konkurencji, odejście od prymatu zysku w gospodarce na rzecz zapewnienia godziwej płacy pracownikom narodowości polskiej. Przykłady można by mnożyć, wszystko to zaś niebezzasadnie kojarzy się z PRL-em, gdzie w gruncie rzeczy realizowano dość podobne, choć nie takie same rzecz jasna koncepty.