Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia

Niesamowita książka. Opisuje fakty i wydarzenia szeroko przemilczane w historii, nawet tej "małej ojczyzny".

Sama pochodzę z dwuwyznaniowej rodziny. Co prawda całe dzieciństwo i nastoletnie życie spędziłąm w Białymstoku, mając przyjaciół mówiących po białorusku, uczących się tego języka, modlących się w cerkwi, więc nie zaobserwowałam podziału na "my-wy" czy "polskie-ruskie" jeśli chodzi o rozróżnienie wyznań. Ale opisywane przez autorkę jej doświadczenia w mniejszych miasteczkach/wsiach dały mi dużo do myślenia. Książka skłania mnie wręcz do zapytania babci i mamy, czy miały doświadczenia podobne do opisanych w książce.
Temat jest dla mnie o tyle abstrakcyjny, że nigdy nie zastanawiałam się nad swoją przynależnością - urodziłam się Polką, moja rodzina to też Polacy, choć połowa jest "mniejszością" w naszym kraju, która jest prawosławna. Dopiero ta książka i mocno zarysowane podziały, o których pisze autorka, wywołały u mnie refleksje na temat przynależności i tożsamości w kontekście Podlasia/Białostocczyzny. Nigdy nie rozumiałam też, dlaczego po 1989, gdy Polska podpisywała na nowo traktaty z sąsiadami, Białoruś zgłaszała roszczenia do Białostocczyzny mówiąc, że są to ziemie historycznie i etnicznie białoruskie (ale jak to? Białoruskie? przecież to od zawsze Polska!).

Książka wywołała we mnie też wiele wspomnień: moja babcia pochodzi z krainy otwartych okiennic, niejako więc na "drugim biegunie" od terenów, które opisuje autorka. Pamiętam, jak po całym dniu "wioskowe babcie" zbierały się na ławce i rozmawiały "po swojomu" (jak nazywa się język/gwarę w tamtych okolicach) a ja, wychowana w wierze katolickiej, w mieście wojewódzkim, nie rozumiałam nic i zwracałam im uwagę, by mówiły do mnie po polsku, bo nic nie rozumiem. Ale pamiętam też, że już młodsze pokolenia, moi rówieśnicy, traktowali polski jako swój język, a "po swojomu" rozmawaili tylko z rodzicami czy babciami.
Dzisiaj bardzo żałuję, że nikt nie nauczył mnie płynnie mówić po swojomu, na szczęście osłuchanie się w dzieciństwie poskutkowało tym, że chociaż rozumiem ten język :)

Podlasie to niesamowicie bogata kulturowo kraina, w której to bogactwo próbowano wymazać barbarzyńskimi metodami. Niestety, żydowskość zakopano, ale na szczęście nie udało się wymazać pozostałych grup wyznaniowo-etnicznych. Co jest smutne - o tych historiach nie pamiętam się/nie mówi się głośno nawet w naszym regionie. Gloryfikowane są bandy, które czczą zapaleni narodowo ludzie. Nikt z moich znajomych z innych regionów Polski nie słyszał o napadach/masakrach band na podlaskiej ludności - od kilku lat staram się ich uświadamiać, zwłaszcza przy okazji dnia upamiętającego żołnierzy wyklętych, gdy gloryfikuje się Łupaszkę lub Burego.

My, Polacy, tak głęboko siedzimy w micie martyrologii, złego "Niemca i Ruska", męczennika Polaka-katolika, że wszystkie niewygodne, a wśród niektórych grup - budzące wręcz agresje prawdy i fakty chcemy jedynie zakopać i powiedzieć "oj tam, oj tam".

Pani Aneto - świetne reportażo-opowieści, przybliżające historie, które niestety "nie zmieściły" się w podręcznikach....

Niesamowita książka. Opisuje fakty i wydarzenia szeroko przemilczane w historii, nawet tej "małej ojczyzny".

Sama pochodzę z dwuwyznaniowej rodziny. Co prawda całe dzieciństwo i nastoletnie życie spędziłąm w Białymstoku, mając przyjaciół mówiących po białorusku, uczących się tego języka, modlących się w cerkwi, więc nie zaobserwowałam podziału na "my-wy" czy...

Książka jest poważna, ale pozwolę sobie zacząć z przymrużeniem oka. Czytając Kamienie..., przypomniał mi się Silmarillion Tolkiena.

Książka Prymaki obfituje w nazwiska, rodzinne koligacje i szczegóły. Po chwilowej konsternacji, przypomniałem sobie z lektury Tolkiena, że zamiast zapisywać, kto jest kim, po prostu lepiej podążać za opowiadaną historią. A jest to opowieść zbudowana na solidnej konstrukcji. To, co może wydać się właśnie wadą, według mnie sprawia, że możemy wejść totalnie w przedstawiany świat. Taki staranny sposób pisania należy pochwalić i postawić za wzór, tym bardziej że książek napisanych byle jak jest dużo.

Kamienie są ważnym głosem w dyskursie o tożsamości mieszkańców Polski. To wybrzmiewa w tej książce i z innych, ale wbrew temu, co przypisuje PRL-owi prawica, to ten czas nie sprzyjał mniejszościom narodowym, raczej duch Dmowskiego unosił się nad PRL-em, a akcja Wisła czy 1968 rok są tego wybitnymi przykładami. Obecnie Polsce daleko do wielokulturowej I RP, ale daleko jej też do wizji mononarodowego państwa lansowanego po wojnie. Książka Prymaki przybliża nam losy mniejszości białoruskiej/prawosławnej na Podlasiu.

Książka, mam nadzieję, uczy pewnej pokory. Jest bardzo ważna w obecnym czasie, gdzie takiej mniejszości białoruskiej nie jest na pewno łatwo. Wojna tuż koło nas, ale i na Bliskim Wschodzie, co sprawia, że skompromitowane nacjonalizmy znów wracają do łask.

I Autorka z perspektywy mniejszości, zwanej też ruską, pokazuje, że Ci, co mają władzę, wojsko, prowadzą wojny tego świata, a później za ich zbrodnicze czyny odpowiedzialności nie ponoszą oni sami (zamknięci w swoich gabinetach, kremlach itd.),lecz Ci, którzy przez podburzony tłum kacapami, wrogami itd. zostają nazwani.

Książka trudna, solidna, ale i wzruszająca i dająca do myślenia. Szacunek wzbudza też to, że Autorka doświadczenie własne konfrontuje, idąc na drugą stronę. Taki dialog daje jakąś nadzieję.

IG: somniumscipionis

Książka jest poważna, ale pozwolę sobie zacząć z przymrużeniem oka. Czytając Kamienie..., przypomniał mi się Silmarillion Tolkiena.

Książka Prymaki obfituje w nazwiska, rodzinne koligacje i szczegóły. Po chwilowej konsternacji, przypomniałem sobie z lektury Tolkiena, że zamiast zapisywać, kto jest kim, po prostu lepiej podążać za opowiadaną historią. A jest to opowieść...

Jedna z najlepszych ostatnio przeczytanych książek!
Bardzo ciekawy temat, świetnie napisana.

Jedna z najlepszych ostatnio przeczytanych książek!
Bardzo ciekawy temat, świetnie napisana.

Emocjonalnie trudna, choć warta przeczytania historia.

Emocjonalnie trudna, choć warta przeczytania historia.

Napisać, że ta xiążka kipi od emocji to za mało. Emocje wylewają się z niej niczym lawa z wulkanu. No, ale to zrozumiałe gdyż Prymaka-Oniszk pisze o swoich najbliższych. O dziadku, który został zamordowany, o Białorusinach, a sama jest Białorusinką, o prawosławnych, a sama jest prawosławna. Jej emocje są jak najbardziej uprawnione. Akurat autorka ma do nich pełne prawo.
Jednak gdy spojrzeć na tę xiążkę jak na obiektywny reportaż to widać mankamenty. Prymaka-Oniszk wszystkie wątpliwości interpretuje na korzyść "swoich". Zarzuca przeinaczanie faktów i brak obiektywizmu polsko-katolickiej większości, a tymczasem sama nie jest od tego wolna. Zapamiętałem jeden przykład gdy oburzyło ją przekazanie przez powojenne władze cerkwi/kościoła katolikom chociaż powinna należeć do prawosławnych bo założył ją unita. Przecież unita to defakto katolik.
No i ta końcówka, gdy autorka opisuje jak to "karma wróciła" do morderców jej dziadka. To już nie reportaż, to prawie baśń.
Mimo to xiążka ważna, opisująca nieznane szerzej polsko-katolickiej większości wydarzenia. A na dodatek bardzo ciekawa.
Właśnie takie xiążki należy pisać i czytać a nie podniecać się wymyślonymi historiami jak w prozie takiego na przykład Jakuba Małeckiego.

Napisać, że ta xiążka kipi od emocji to za mało. Emocje wylewają się z niej niczym lawa z wulkanu. No, ale to zrozumiałe gdyż Prymaka-Oniszk pisze o swoich najbliższych. O dziadku, który został zamordowany, o Białorusinach, a sama jest Białorusinką, o prawosławnych, a sama jest prawosławna. Jej emocje są jak najbardziej uprawnione. Akurat autorka ma do nich pełne...

Puszcza Białowieska (i żubry of course),malownicze pola, urocze miasteczka i wsie, kolorowe cerkwie, szeptuchy, Muzeum Ikon w Supraślu, bezdroża, polscy Tatarzy w Kruszynianach¬ – to moje skojarzenia z Podlasiem. Chociaż nie pochodzę z tego regionu, to ilekroć tam jestem, czuję się jak u siebie w domu.

Łyżkę dziegciu do tej mojej beczki miodu wyobrażeń o sielskim Podlasiu włożyła Aneta Prymaka-Oniszk i jej „Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia”. Autorka oddaje do naszych rąk reportaż biografię – wykorzystuje rodzinną historię, żeby przedstawić poplątane losy ludzi na przygranicznych, wschodnich ziemiach. Efektem jest bardzo osobista opowieść. Reporterka opisuje skomplikowane relacje międzysąsiedzkie, dole i niedole mniejszości białoruskiej/ruskiej, prawosławnych z Białostocczyzny, doświadczenie bieżeństwa/uchodźctwa z 1915 roku, tworzenie państwa jednonarodowego. Pokazuje siłę słowa, szczególnie złego słowa, stereotypów i pomówień, ale także siłę kobiet, które w sytuacjach kryzysowych były zdane same na siebie.

Aneta Prymaka-Oniszk spotyka się z drugą stroną konfliktu, by porozmawiać o bolesnych sąsiedzkich relacjach, ale jak sama mówi: „Nie chodziło mi o rzucanie oskarżeń, tylko o zrozumienie i opowiedzenie tego, co się stało osiemdziesiąt lat temu oraz co wokół tego dzieje się dziś”.

Tereny graniczne są interesujące pod względem współistnienia, przenikania się różnych narodowości, kultur i wyznań, ale skrywają również wiele trudnych, przemilczanych historii wynikających z niedomówień, domysłów i napięć, które prowadzą do (często wieloletnich) waśni i sporów. Podlasie niestety nie jest tutaj wyjątkiem.

Puszcza Białowieska (i żubry of course),malownicze pola, urocze miasteczka i wsie, kolorowe cerkwie, szeptuchy, Muzeum Ikon w Supraślu, bezdroża, polscy Tatarzy w Kruszynianach¬ – to moje skojarzenia z Podlasiem. Chociaż nie pochodzę z tego regionu, to ilekroć tam jestem, czuję się jak u siebie w domu.

Łyżkę dziegciu do tej mojej beczki miodu wyobrażeń o sielskim...

Generalnie Żołnierze Wyklęci to były brutalne bandziory, motłoch bez wykształcenia, co to miał krzyż na piersi i brauning w kieszeni. Ich głównym zajęciem było zabieranie kołder dzieciom i bicie Białorusinów. Oczywiście ich ofiary bez wyjątku były niewinne, wiadomo - jak Białorusin dostał kulkę, to tylko z powodu pochodzenia. A że w kieszeni była jeszcze legitymacja partyjna PPR, zaświadczenie o służbie w Armii Czerwonej, czy donos do miejscowego UB? Oj tam, panie, kto by to liczył! Ani chybi to, że po prawosławnemu się żegnał, było powodem. Opowiada o tym m.in. pan Anatol. Pan Anatol urodził się co prawda w 1946 roku, ale nie szkodzi. On doskonale wszystko pamięta. A jak nie pamięta, to mama mu powiedziała.

Generalnie Żołnierze Wyklęci to były brutalne bandziory, motłoch bez wykształcenia, co to miał krzyż na piersi i brauning w kieszeni. Ich głównym zajęciem było zabieranie kołder dzieciom i bicie Białorusinów. Oczywiście ich ofiary bez wyjątku były niewinne, wiadomo - jak Białorusin dostał kulkę, to tylko z powodu pochodzenia. A że w kieszeni była jeszcze legitymacja...

Czy Wyklęci powinni pozostać wyklęci?

Czy Wyklęci powinni pozostać wyklęci?

Jak tylko dowiedziałam się, że autorka "Bieżeństwa 1915" wydała kolejną książkę, od razu wiedziałam, że będę chciała ją przeczytać. Nie zawiodłam się. Książka pokazała mi świat, o którym nie miałam pojęcia. Nigdy nie byłam na Podlasiu i nie zdawałam sobie sprawy ze skomplikowanych relacji narodowościowych i wyznaniowych pomimo, że interesuję się historią naszego kraju. Tereny pogranicza mają to do siebie, że są przeważnie niesamowicie ciekawą mieszanką kulturową, ale niestety skrywają również wiele bolesnych historii będących pokłosiem występujących tam animozji i sporów. To samo dotyczy Podlasia.

Reportaż wciąga jak najlepsza saga rodzinna, bo autorka konstruuje opowieść o Podlasiu wokół historii swoich przodków. Historia ta jest jednak tylko punktem wyjścia do nakreślenia szerszego tła, przede wszystkim do opisania powojennych działań tzw. podziemia niepodległościowego. Opisy napadów i zabójstw dokonywanych przez "bandy" powodują w polskim czytelniku dyskomfort, który jednak ostatecznie przekłada się na poznanie i zrozumienie perspektywy mniejszości, zbyt często pomijanej w dyskusji na tematy historyczne, zwłaszcza dotyczące żołnierzy wyklętych, którzy często traktowani są jak monolit bez żadnych rys i ciemnych stron.

Autorka powtórzyła to, co zrobiła już w "Bieżeństwie 1915", czyli ocaliła od zapomnienia historie ludzi, którzy zasłużyli na to, żeby ich głos został w końcu usłyszany, choćby za pośrednictwem literatury.

Jak tylko dowiedziałam się, że autorka "Bieżeństwa 1915" wydała kolejną książkę, od razu wiedziałam, że będę chciała ją przeczytać. Nie zawiodłam się. Książka pokazała mi świat, o którym nie miałam pojęcia. Nigdy nie byłam na Podlasiu i nie zdawałam sobie sprawy ze skomplikowanych relacji narodowościowych i wyznaniowych pomimo, że interesuję się historią naszego kraju....

Autorka wykorzystując historię swojej rodziny opisuje skomplikowane relacje międzysąsiedzkie na Podlasiu i tworzenie państwa jednonarodowego po II wojnie. Historia zahacza także o doświadczenie bieżeństwa/uchodźctwa z 1915 r.

Autorka konfrontuje liczne mity z faktami czego efektem jest bardzo osobista opowieść. Wiele rodzin z pogranicza ma podobne historie w zanadrzu, ale niewiele osób ma talent do ich opisania i determinację do ich upublicznienia.

Autorka wykorzystując historię swojej rodziny opisuje skomplikowane relacje międzysąsiedzkie na Podlasiu i tworzenie państwa jednonarodowego po II wojnie. Historia zahacza także o doświadczenie bieżeństwa/uchodźctwa z 1915 r.

Autorka konfrontuje liczne mity z faktami czego efektem jest bardzo osobista opowieść. Wiele rodzin z pogranicza ma podobne historie w zanadrzu, ale...