Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy

Wspaniale napisana, poruszająca i wzruszająca.
Sięgnęłam po nią, bo tytułowe "bieżeństwo" to temat praktycznie mi nie znany. Gdzieś się już z nim zetknęłam, ale raczej pobieżnie i bardziej w charakterze wzmianki, więc niczego konkretnego na ten temat nie wiedziałam.
Dodatkowo pochodzę z centralnej Polski, więc temat biezeństwa nie był mi znany np. z opowieści rodzinnych, bo moi bliscy go nie doświadczyli. Tymczasem dramat ten dotyczył mnóstwa ludzi ze wschodnich terenów dzisiejszej Polski i terenów należących współcześnie do Białorusi czy Ukrainy.
Termin "bieżeństwo" miał określać ludzi, którzy w wyniku starć pierwszej wojny światowej i przesuwającego się na wschód frontu, opuścili swoje domy i uciekali przed nadchodzącą wojenną zawieruchą.
"Bieżeństwo" było podyktowane decyzją carskich władz, które nie były zupełnie przygotowane na skalę zjawiska. W drogę wyruszyły tysiące ludzi, dla których z czasem zabrakło jedzenia, miejsc do spania, leków. Całe rodziny musiały radzić sobie w nieludzkich warunkach. Wiele z nich w trakcie tułaczki straciło mężów, żony, rodziców. W chaosie na dworcach kolejowych ginęli starsi i dzieci. Rodzice, którzy w trakcie długiej drogi tracili małżonków, często oddawali dzieci do przytułków nie będąc w stanie należycie o nie zadbać.
Ta książka to ważny głos tych, którzy tę drogę przeszli. Ważny tym bardziej, że świadków bieżeństwa już nie uda się spotkać, a opowieści dzieci i wnuków świadków, to już nie to samo.

Wspaniale napisana, poruszająca i wzruszająca.
Sięgnęłam po nią, bo tytułowe "bieżeństwo" to temat praktycznie mi nie znany. Gdzieś się już z nim zetknęłam, ale raczej pobieżnie i bardziej w charakterze wzmianki, więc niczego konkretnego na ten temat nie wiedziałam.
Dodatkowo pochodzę z centralnej Polski, więc temat biezeństwa nie był mi znany np. z opowieści rodzinnych, bo...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Temat mocno zapomniany w historii naszego narodu: losy ludzi ze wschodnich rubieży (ówcześnie w granicach Rosji) przymusowo ewakuowanych masowo ze swoich domów do rozległej Rosji w początkach I Wojny Światowej. W olbrzymiej większości analfabetów, nie znających nawet swoich nazwisk (bo wcześniej we wsi im to nie było potrzebne). Na początku ewakuacji widzą swoje siedziby palone przez Kozaków w ramach taktyki "spalonej ziemi" przed nadchodzącymi Niemcami. Potem oczywisty, wszechobecny brak jakiejkolwiek organizacji, pomocy, opieki. Typowy rosyjski bałagan, chamstwo i przemoc. Polscy "bieżeńcy" rozsiani po całym Imperium, od Syberii po Turkmenię - którzy mało kogo obchodzą. Miliony ofiar głodu, tyfusu, przemocy. Dzieci stają się nierzadko zbędnym balastem. Po kilku latach przy pomocy polskich komitetów wracają do Polski i tutaj znów czeka ich głębokie rozczarowanie. Bardzo uderza czytelnika obraz zasobnej, bogatej i sytej wsi rosyjskiej przed bolszewicką rewolucją - gdy znamy z historii, co było dalej. Są także wspomnienia o ciepłym przyjęciu uchodźców przez rdzennych mieszkańców krańców Imperium, wzajemnej pomocy i małych radościach prostych ludzi mielonych przez okrutne czasy wojny światowej, domowej i rewolucji.

Temat mocno zapomniany w historii naszego narodu: losy ludzi ze wschodnich rubieży (ówcześnie w granicach Rosji) przymusowo ewakuowanych masowo ze swoich domów do rozległej Rosji w początkach I Wojny Światowej. W olbrzymiej większości analfabetów, nie znających nawet swoich nazwisk (bo wcześniej we wsi im to nie było potrzebne). Na początku ewakuacji widzą swoje siedziby...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Bardzo dobra pozycja ukazująca część naszej historii- o której w ogóle nie miałam pojęcia. Wstrząsające relacje ludzi, próba wczuwania się w ich sytuację, hołd złożony ofiarom przesiedleń. Ta opowieść jest dla mnie parabolą dla współczesności i przedstawiania uchodźców w mediach. Wtedy też w rosyjskich gazetach drukowano zachętę do przyjmowania przybyszów- tak bliskich, a jednak tak innych. Inni tutaj, inni tam, inni po powrocie do domu. Podziwiam Autorkę za dążenie do znalezienia tekstów źródłowych, zbudowania opowieści, nakreślenia tła historycznego i poszukiwania komplementarnej części swojego pochodzenia. Chapeau bas !

Bardzo dobra pozycja ukazująca część naszej historii- o której w ogóle nie miałam pojęcia. Wstrząsające relacje ludzi, próba wczuwania się w ich sytuację, hołd złożony ofiarom przesiedleń. Ta opowieść jest dla mnie parabolą dla współczesności i przedstawiania uchodźców w mediach. Wtedy też w rosyjskich gazetach drukowano zachętę do przyjmowania przybyszów- tak bliskich, a...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Autorka na podstawie rozproszonych relacji i dokumentów rekonstruuje wydarzenia sprzed stu lat w których brali udział także jej przodkowie.

To, co wciąż rezonuje w pamięci mieszkańców wschodniej Polski nie doczekało się pełnej oceny historyków, a przecież tamte wydarzenia dotknęły ponad 2 milionów osób wygnanych lub uciekających w głąb Rosji po odwrocie armii carskiej. Katolicy, prawosławni, żydzi - wszyscy wędrują uciekając przed zagładą z rąk żołnierzy, którym nakazano stosowanie taktyki spalonej ziemi. Rozlokowani na terenie całej Rosji nie mieli szans odbudować życia w nowym miejscu - wybuch rewolucji sprawił, że znów wyruszyli w drogę by uniknąć przemocy, aresztowań i głodu tak strasznego, że przywiódł niektórych do aktów ludożerstwa (w latach 1921-23 z głodu w Rosji umiera ponad 5 milionów ludzi). Wracali więc do domu. Ale odrodzone państwo polskie było dla nich nie jak "rodina" - matka, ale raczej jak macocha, której powracający tylko kłopot sprawili.
To historia bieżeńców - ofiar wojen zmuszonych do straszliwej wędrówki okupionej krwią, nieszczęściem, rozbiciem rodzin i utratą tożsamości. Obiektywna i wyważona, ale przejmująca i chwytająca za gardło opowieść.

Autorka na podstawie rozproszonych relacji i dokumentów rekonstruuje wydarzenia sprzed stu lat w których brali udział także jej przodkowie.

To, co wciąż rezonuje w pamięci mieszkańców wschodniej Polski nie doczekało się pełnej oceny historyków, a przecież tamte wydarzenia dotknęły ponad 2 milionów osób wygnanych lub uciekających w głąb Rosji po odwrocie armii carskiej....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Równie przejmujący, co wyważony – dwa określenia, które moim zdaniem idealnie opisują reportaż „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy” Anety Prymaki-Oniszk. Nie będę tu streszczał książki, opis wydawnictwa jest wystarczający. Przypomnę tylko dla porządku: według różnych szacunków nawet 1/3 bieżeńców nie przeżyła ewakuacji i późniejszego powrotu. Głód, upał, chłód, choroby i epidemie, działania wojenne, utonięcia, tragiczne zgony pod kołami pociągów – śmierć towarzyszyła bieżeńcom bez przerwy, szczególnie podczas podróży. I zabierała ze sobą głównie dzieci i kobiety. Setki tysięcy dzieci i kobiet.

Opisując tak olbrzymią tragedię łatwo popaść w ckliwość lub jakąś niezdrową emocjonalność rodem chociażby z „Głodu” Caparrósa. Tymczasem Aneta Prymaka-Oniszk podchodzi do zagadnienia bardzo na serio. Przytacza zapisy dokumentów i źródeł historycznych, nie tracąc przy tym z oczu swoich bohaterów. Jest obiektywna, ale jednocześnie niepozbawiona współczucia, a losy swoich bohaterów opisuje z niezwykłym wyczuciem, za co mam do niej ogromny szacunek.

Czytając „Bieżeństwo” ma się świadomość obcowania z historiami dotyczącymi realnych ludzi, a nie przykładowych postaci, których losy przybliża się po to, aby w idealny sposób zilustrować konkretny problem (Caparrós!). Dzięki takiemu zabiegowi każda śmierć i każde nieszczęście, o jakim przeczytamy w książce Prymaki-Oniszk, są tak samo przejmujące, szczególnie gdy zestawimy je z niekiedy sielankowymi opisami pobytu w przedrewolucyjnej Rosji.

Ciekawym zabiegiem jest również przedstawienie Bieżeńców nie tylko jako ofiary, ale i jako sprawców nieszczęść. Oczywiście autorka robi to z wyczuciem, bez zbędnego efekciarstwa czy epatowania kontrowersją. Do tego dodajmy także zarysowanie tła społecznego, kulturowego czy religijnego na Kresach sposobiącej się do niepodległości II Rzeczpospolitej. I to, jak ryzykowną kwestią było nazywanie tamtejszych mieszkańców Polakami – i jak sami Polacy-Koroniarze, nawet ci wykształceni, mieli problem z zaklasyfikowaniem tej dziwnie mówiącej ludności do konkretnych kategorii narodowościowych. Zresztą ciekawych obserwacji i historii, również tych okołopolitycznych, jest w omawianej książce zdecydowanie więcej.

„Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy” Anety Prymaki-Oniszk bardzo gorąco polecam. Dawno nie miałem w rękach tak dobrego reportażu – wyważonego, dobrze umocowanego w źródłach i szczerego. Książka zdecydowanie warta przeczytania.

Równie przejmujący, co wyważony – dwa określenia, które moim zdaniem idealnie opisują reportaż „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy” Anety Prymaki-Oniszk. Nie będę tu streszczał książki, opis wydawnictwa jest wystarczający. Przypomnę tylko dla porządku: według różnych szacunków nawet 1/3 bieżeńców nie przeżyła ewakuacji i późniejszego powrotu. Głód, upał, chłód, choroby i...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Bieżeństwo, wielka ucieczka z ziem Polskich przed nadciągającym frontem Wielkiej Wojny. Miliony uchodźców wylewających się na wschód. Przed ogniem i zgubą. Układanie sobie na nowo potrzaskanego życia. Później po wojnie, powolne powroty, znowu potrzaskane relacje. Ludzie którzy to przeżyli dzielą swoje życie na czasy PRZED i PO bieżeństwie.

Bieżeństwo 1915 – pamiętamy!

Nikt nie zakrzyczał na manifestacji, nikt nie pisze na murach o wielkiej tragedii, która była udziałem tak wielu. Przypomina o tym dopiero Aneta Prymak Oniszk, która powoli, delikatnie zbiera okruchy ludzkiej pamięci, śledzi zapiski, ogląda relacje prasy. Śladów jest niewiele. Bieżeństwo jest udziałem przede wszystkim chłopów, drobnych rzemieślników. Klas ludowych, o których zapominamy tak łatwo, myśląc że wszyscy jesteśmy z szlachty. Pewnie nawet dziś kulturowo tak jest, kultura szlachecka odcisnęła na nas tak silne piętno, że awans społeczny często oznaczał przyjęcie tej tzw. Kultury wysokiej. Łatwo zapomnieć wtedy o doświadczeniach klas ludowych. Polaków, Białorusinów, Żydów. Choć w bieżeństwo jadą głównie Białorusini i Rusini, to jest jednak doświadczeniem powszechnym.

To kolejna odsłona bitwy o pamięć, to są bohaterowie wyklęci.

Aneta Prymaka Oniszk nie szła na kompromisy – skupiła się na doświadczeniach właśnie klas ludowych. Źródeł niewiele, mało który chłop pisze dziennik, nie było to zbyt trendy, a i czasu jakby mało, pomiędzy szukaniem jednego zagubionego dziecka, a pogrzebem innego…

Siłą tej książki są właśnie relacje, drobiazgowo odszukiwane, delikatnie odkurzone pędzelkiem, byśmy i ich nie stracili, nie zasłonili własnymi stereotypami. Autorka śledzi też wspomnienia ziemian i klas wyższych, także uciekających, a le w nieporównywalnie lepszych warunkach. Oni też obserwują życie dookoła siebie, niektórzy widzą zaskakująca wiele i choć tylko część ich relacji poświęcona jest życiu owych „chłopów” (Sienkiewicz napisałby pewnie „Czerni”), to jednak patrzą i widzą wiele.

A historie są w ogóle nieogarniane. O Ojcach, którzy o śmierci żon oddają malutkie dzieci do sierocińców, bo nie mają jak karmić, albo rodzicach wybierających jedno lub dwoje dzieci do oddania, by spróbować przeżyć z resztą. O częstej śmierci a wreszcie o zwykłych zgubach na rozległych przestrzeniach wschodniej Europy. Trudne warunki, brak transportu, wreszcie rozwożenie po rozległych obszarach Rosji, od Krymu, przez stepy Ukrainy po Syberie i Kazachstan. Potem nadchodziła normalizacja, układanie się z miejscowymi. Nawet śluby. Życie się toczy, nie zna przerw. Ludzie się rodzą, czasem odnajdują. Czasem znikają na zawsze.

Emocje aż buzują i buzować muszą. Jak mocno doświadczenie będące udziałem dwóch milionów ludzi, musiało odcisnąć piętno na życiu społecznym rodzącej się drugiej RP? Co wiemy tak naprawdę o tamtym kraju? O Reformie walutowej, o Gdyni i COP wiemy sporo. Co wiemy o życiu w tym miejscu? O Marzeniach, nadziejach i odbudowie swoich małych światów?

Odbudowie, która często było tak trudna – powracający dowiadywali się, że ich prawosławny kościółek przejęty jest teraz przez kościół katolicki, a i o ziemie trzeba czasem zawalczyć. Potem zastanawiamy się, czemu Białorusini nie odnaleźli się w tak urządzonym kraju? Czemu nie miała szans jakaś federacja z narodami wschodu? Wielkie pytania pogrzebane w tak trywialnych odpowiedziach.

Normalizacja postępowała zatem powoli, przypadków tyle ile ludzi. Czasem sąsiad zagarnął ziemię i nie chciał oddać, czasem po prostu o nią dbał. Czasem dobre-zło, a czasem złe-dobro. Nie wiem czy to doświadczenie miało wpływ decydujący, ale właśnie po Bieżeństwie jeszcze przyśpieszył formowanie się świadomości narodowej wśród Białorusinów. Faktu, którego nie chcieli przyjąć do wiadomości z kolei Polscy narodowcy. To pewnie zatruło jakąś wspólną przyszłość.

Potomkowie Bieżeńców żyją w Polsce i dziś. Powoli odkrywają swoją przeszłość, możemy ją przekraczać i wspólnie odtwarzać. W Bieżeństwo jechali przecież Białorusini i Rusini i Polacy i Żydzi. Czy będziemy chcieli wysłuchać tej historii?

Bieżeństwo, wielka ucieczka z ziem Polskich przed nadciągającym frontem Wielkiej Wojny. Miliony uchodźców wylewających się na wschód. Przed ogniem i zgubą. Układanie sobie na nowo potrzaskanego życia. Później po wojnie, powolne powroty, znowu potrzaskane relacje. Ludzie którzy to przeżyli dzielą swoje życie na czasy PRZED i PO bieżeństwie.

Bieżeństwo 1915 –...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Nie jest to książka naukowa lecz próba odtworzenia historii rodziny autorki. Utworzona z fragmentów wspomnień i nielicznych materiałów źródłowych, dosyć chronologiczny zapis przyczyn, wydarzeń i skutków poprzeplatany historiami uczestników, jakie miały miejsce w 1915 roku - wysiedlenie, przemieszczenie i rozproszenie prawie 3 mln ludzi z historycznie polskich terenów po bezkresach Imperium Rosyjskiego.
Wydarzeń które prawie nie istnieją w świadomości Polaków i po których pozostało bardzo mało śladów archiwalnych.

Bardzo duży nacisk jest położony na zrozumienie przyczyn powstania i ogarnięcia tego zjawiska kiedy stało się ono już codziennością w Rosji, odczuć uczestników, indywidualnych decyzji i dylematów. Pokazane jest to słowami pojedynczych osób, opisem miejsc, tragicznymi epizodami (jeśli w ogóle można tak mówić pamiętając o skali exodusu). Równolegle autorka analizuje różnice miedzy grupami społecznymi. Na tym tle widać że o przeżyciu decyduje nie tylko siła fizyczna i biologiczna ale co oczywiste status materialny (kto nie sprzedał konia i furmanki miał większe szanse i na przeżycie daleko za Uralem i na powrót do domu) jak i walory intelektualne (kto więcej wie, umie i widział ten lepiej dostosowuje się do sytuacji, wybierze inną drogę niż tłum itp.).

Autorka bardzo ciekawie opisuje różnice społeczności polskiej i "ruskiej" tj. prawosławnej, uczestniczących w tych wydarzeniach. Jak reagują, jak są traktowani, jak się organizują, jak się zachowują w podobnej sytuacji, jak widzą świat jedni i drudzy. I jakie są konsekwencje tych różnic. Wnioski z tego płynące są niezwykle ciekawe, szczególnie w kontekście 100 rocznicy odzyskania naszej niepodległości i naszych korzeni.
To czego się nie spodziewałem w książce, ale bardzo dobrze, że zostało napisane to praktyczne pokazanie hasła "Byt określa świadomość" - zaledwie dotknięcie tematu ale już kilka zacytowanych przykładów pokazuje co to znaczy czuć się częścią narodu i obywatelem państwa, jak cienkie są linie podziału, jak bardzo są widoczne i jak łatwo mimo wszystko je przeoczyć.

Osobiście ujął mnie w tej książce sposób w jaki autorka wczuwa się w bieżeńców, opisuje wydarzenia, cytuje wspomnienia, opinie, domysły, komentarze. Są one dokładnie takie same jak słyszałem w rodzinnych opowieściach - z jednej strony namacalnie prawdziwe, czasem brzmiące egzotycznie, a z drugiej jakby baśniowe, nierealne i przemieszane z innymi faktami z innych lat i miejsc.

W książce jest sporo smutnych zdjęć i jedna mapa pokazująca zarys frontu w 1915 czyli tereny objęte wysiedleniem.

Mogłoby się wydawać, że książka jest na czasie bo traktuje o uchodźcach, palącym temacie naszych czasów. Owszem o uchodźcach, w prawdziwym tego słowa znaczeniu czyli uciekających przed zagrożeniem, którzy doceniają szczerą pomoc i wsparcie w koszmarnej sytuacji w jakiej się znaleźli, bez chęci jakiegokolwiek podboju czy odwetu, w pewnym sensie akceptujących nowe miejsca ale z pragnieniem, że chcą jak najszybciej wrócić do swego domu, który musieli opuścić.

Jakże oni byli inni od współczesnych "uchodźców", nie tylko roszczeniowych ale jawnie deklarujących chęć podboju i zniszczenia systemu gospodarzy.

Nie jest to książka naukowa lecz próba odtworzenia historii rodziny autorki. Utworzona z fragmentów wspomnień i nielicznych materiałów źródłowych, dosyć chronologiczny zapis przyczyn, wydarzeń i skutków poprzeplatany historiami uczestników, jakie miały miejsce w 1915 roku - wysiedlenie, przemieszczenie i rozproszenie prawie 3 mln ludzi z historycznie polskich terenów po...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy” Anety Prymaki – Oniszk to pierwsza książka, która przybliżyła mi tragedię blisko trzech milionów ludzi, mieszkańców zachodnich guberni Imerpium Rosyjskiego (w dużej mierze to ziemie oddane Polsce po odzyskaniu niepodległości), która rozpoczęła się w maju 1915 r. Celowo nie wymieniam czasu zakończenia tej tragedii, gdyż całkiem prawdopodobne jest, że w wielu przypadkach tragedia ta trwała tak długo, jak długo żyli uczestnicy bieżeństwa.

Czy to kolejne wydarzenia (nieszczęścia I wojny, entuzjazm z odzyskania niepodległości i żmudne lata budowania polskości na odzyskanych terenach, okrucieństwa II wojny), przemieszczanie się ludności w następnych latach, fakt, że tak wielu nie powróciło z bieżeństwa były powodem, że tragedia ta umykała ze świadomości ludzkiej w milczenie i zapominanie? Czy ogrom ludzkich cierpień i strat, rodzący beznadzieję zabijającą nawet potrzebę mówienia o tamtym? Jak to możliwe, że w wolnym kraju skrzywdzeni obywatele nie doczekali się nie tylko rekompensaty, ale jakiegokolwiek zrozumienia, pochylenia się nad ich nieszczęściem?

A. Prymaka – Oniszk ściga się z czasem docierając do ostatnich żyjących bieżeńców. Rozmawia z nimi, z ich rodzinami próbując przywrócić pamięć tamtym wydarzeniom. Sięga również do dzienników, pamiętników i gazet tworząc poprzez pryzmat losów poszczególnych bohaterów szeroki obraz tamtej tragedii. Odnalezienie materiałów, ludzi, przywrócenie tematu, ubranie go w spójną opowieść – to ogromny plus dla autorki. Wyjątkowo, dla mojej oceny reportażu, plusem jest też osobisty stosunek autorki do tematu.
Mniej entuzjastycznie podeszłam natomiast do niespecjalnie lubianej przeze mnie konstrukcji reportażu opartej na wydarzeniach w czasie, a nie ludziach oraz warsztatu literackiego autorki.

„Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy” Anety Prymaki – Oniszk to pierwsza książka, która przybliżyła mi tragedię blisko trzech milionów ludzi, mieszkańców zachodnich guberni Imerpium Rosyjskiego (w dużej mierze to ziemie oddane Polsce po odzyskaniu niepodległości), która rozpoczęła się w maju 1915 r. Celowo nie wymieniam czasu zakończenia tej tragedii, gdyż całkiem...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Warto poznać. Wiele cennych obserwacji o charakterze uniwersalnym.

Warto poznać. Wiele cennych obserwacji o charakterze uniwersalnym.

Pokaż mimo to

Świetna książka na naprawdę ciekawy temat.

Świetna książka na naprawdę ciekawy temat.

Pokaż mimo to