„Ta seria żywotów została pomyślana jako cząstka stałej pracy, by owa sfera polskiej pamięci i refleksji nad tym, co (i kto) jest dla nas obrazem ojczyzny, trwała. A trwać może w sporach o nasz kanon bohaterów – ale bez szyderstwa. W rozmowach o naszej historii, prowadzonych tonem żywym, niewolnym od emocji – ale bez nienawiści”.

Myślę, że wielu ludzi interesujących się historią zna doskonale cykl audycji Programu 1 Polskiego Radia zatytułowany „Historia żywa”. W tym to cyklu dziennikarka Dorota Truszczak rozmawia z profesorem Andrzejem Nowakiem o polskiej historii. Jestem pewien, że tego znanego historyka nie trzeba szerzej przedstawiać. Ceniony sowietolog, autor licznych i nagradzanych książek, obecnie opracowuje monumentalne „Dzieje Polski”. Ich radiowe rozmowy są prowadzone z pasją, erudycją i niezwykłą kulturą. Myślę, że jest to bardzo ważne zwłaszcza w dzisiejszej rzeczywistości. Zapyta ktoś, dlaczego w recenzji książki wspominam o radiu. Czynię tak nie bez powodu. Oto na podstawie tych radiowych audycji powstała książka pod tytułem „Żywoty równoległe. Wyjątkowi Polacy. Tragiczne wybory. Heroiczne postawy”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Literackiego. Zawiera ona zestawienie „żywotów równoległych” dwudziestu jeden par ludzi – od Tadeusza Kościuszki i Józefa Poniatowskiego do Tadeusza Mazowieckiego i Lecha Kaczyńskiego. Ponieważ książka zachowuje formę rozmowy dziennikarki z historykiem, czyta się ją bardzo szybko. Nie znaczy to jednak, że nie jest to pozycja mniej wartościowa. Wręcz przeciwnie. „Żywoty równoległe” to fascynująca podróż przez historię Polski, widziana oczyma czterdziestu dwóch niezwykłych osób.

Autorzy zestawili ze sobą postacie, o których słyszał niemal każdy Polak. Nie ograniczyli się jednak w swoim wyborze jedynie do rządzących czy polityków. Rozmawiali także o pisarzach, poetach czy reżyserach filmowych. Dzięki temu czytelnik zyskał szerokie spektrum patrzenia na polskie dzieje. Nie tylko pod kątem militarnym czy politycznym, lecz także kulturowym. Warto pamiętać, że były okresy – zwłaszcza pod zaborami, kiedy kultura była niemalże ważniejsza od polityki. Przekonujemy się o tym, śledząc rozmowy o Czartoryskim i Mickiewiczu, Mochnackim i Chopinie, Orzeszkowej i Konopnickiej czy Prusie i Sienkiewiczu. Andrzej Nowak wyjaśnia, co łączy, a co dzieli poszczególne zestawienia bohaterów książki. Jak to się stało, że ludzie, żyjący w jednej epoce dokonywali innych wyborów? Dlaczego jednych czcimy jako bohaterów, a innych postrzegamy jako zdrajców. Czy zawsze mamy rację?

Po lekturze książki nie waham się powiedzieć, że jest to naprawdę interesująca i pouczająca pozycja. Andrzej Nowak, wybitny historyk i erudyta udowadnia, że o polskiej historii można mówić ciekawie, z pasją, zaangażowaniem, nie ukrywając jednocześnie swoich sympatii czy antypatii. Nie o to bowiem chodzi, by rezygnować ze swoich poglądów, lecz o to, by głosić je spokojnie, bez zacietrzewienia czy pomijania niewygodnych faktów.

O niektórych postaciach rozmówcy mówią wprost „bohaterowie bez skazy” – to chociażby Pilecki i Sendlerowa. Niektórzy to raczej antybohaterowie – Bierut i Gomułka. Wiele zestawień nie jest jednak tak jednoznacznych, co czyni je jeszcze ciekawszymi. Wymieńmy choćby takie nazwiska jak Lechoń i Iwaszkiewicz, Walentynowicz i Kuroń czy Herbert i Wajda.

Profesor Nowak zaprasza we wstępie czytelników, aby „podejmowali tę rozmowę”. Jestem pewien, że tak właśnie będzie. Recenzowana publikacja zachęca bowiem do szukania jeszcze większej liczby informacji o ludziach, o których rozmawiają Dorota Truszczak i Andrzej Nowak.

Reasumując, wszystkich interesujących się historią Polski zachęcam do sięgnięcia po tytuł „Żywoty równoległe. Wyjątkowi Polacy. Tragiczne wybory. Heroiczne postawy”. Jestem pewien, że nie zawiodą się tym wyborem.

Wojciech Sobański