„O Ngawie nigdy dotąd nie było tak głośno. To małe miasto – gdzie właśnie uruchomiono pierwszą sygnalizację świetlną na skrzyżowaniu, miejsce, o którym niewiele osób w prowincji Syczuan słyszało, nie mówiąc już o jego zwiedzaniu – było przyczyną, dla której Tybet znów trafił na czołówki gazet”.

Każdy przynajmniej raz w życiu słyszał o Tybecie. Czy to za sprawą filmów, czy artykułów prasowych, Tybet jest obecny w naszej świadomości. Nie oznacza to jednak, że nasza wiedza o Tybecie jest usystematyzowana i że wiemy o nim coś więcej. Słysząc to słowo, od razu pojawiają się skojarzenia: Chiny, Dalajlama, buddyzm, problemy. O co jednak tak naprawdę chodzi. Czy Chiny mają większe problemy z Tybetem, czy Tybet z Chinami? Dlaczego panuje między nimi taka animozja? Jakie były jej przyczyny? Czy istnieje, chociaż cień szansy, aby ta koegzystencja była nieco bardziej pokojowa? Na te i wiele innych pytań odpowiada bardzo interesująca i zajmująca książka pod tytułem „Zjadanie Buddy. Życie tybetańskiego miasteczka w cieniu Chin”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Czarne. Jej autorką jest Barbara Demick, znana amerykańska dziennikarka. Za swoje poprzednie książki zdobyła wiele literackich nagród. Po lekturze tego tytułu widać, że całkowicie zasłużenie.

„Zjadanie Buddy” okazuje się bowiem arcyciekawą i pouczającą książką. Nie jest to oczywiście podręcznik do historii czy politologii. Jednak dzięki formie reportażu i oddaniu głosu Tybetańczykom autorce udało się – na przykładzie jednego miasteczka – opisać skomplikowane relacje Tybetu z Chinami. Ngawa – bo o tym mieście mowa – leży na wysokości niemal trzech tysięcy trzystu metrów w prowincji Syczuan. Jest to tajemnicza miejscowość, będąca jednym z symboli oporu Tybetańczyków przeciw komunistycznym Chinom. Dość powiedzieć, iż Ngawa była „solą w oku Komunistycznej Partii Chin już od lat trzydziestych XX wieku”. Dlaczego tak się stało? Dlaczego to niewielkie miasteczko i jego mieszkańcy podtrzymują w sobie ducha walki i oporu?

Reportaż został podzielony na cztery części. Pierwsza z nich obejmuje lata 1958 – 1976. Był to skomplikowany czas, w którym Tybet poznawał nowe, komunistyczne Chiny. Przewodniczący Mao nie od razu obrał ostry kurs w stosunku do buddyzmu i Tybetańczyków. Można by powiedzieć, iż – idąc śladem wielu komunistycznych państw – działał małymi kroczkami. Był czas, gdy partia obiecała Tybetańczykom pewną autonomię, by potem brutalnie złamać dane przez siebie słowo. Śledząc burzliwe losy ostatniej księżniczki Gonpo i jej rodziny łatwiej zrozumiemy, jak dramatyczny los stał się udziałem Tybetańczyków.

Czym było tytułowe „zjadanie Buddy”? W którym roku „załamał się czas”?
Druga część została zatytułowana „interregnum” i opowiada o latach 1976 – 1989. Będziemy mogli z niej dowiedzieć się czegoś więcej o tybetańskiej edukacji oraz poznamy odpowiedź na pytanie, co kryje się pod pojęciem „pawia z zachodu”. Kolejna, bardzo interesująca część książki to lata 1990 – 2013. Opowiada ona o „życiu mnicha” czy wybuchających co pewien czas rebeliach.

Wreszcie czwarta część obejmuj lata od 2014 do współczesności. Myślę, że wielu czytelników będzie zdumionych tym, iż komunistyczne Chiny cały czas toczą walkę z Tybetem. Chociaż Mao umarł bardzo dawno temu i od wielu jego nauk partia odeszła, to jednak jedno pozostało niezmienne: walka z buddyzmem. To właśnie ten temat, podobnie do klamry, spina całą książkę. Dlaczego Dalajlama musi żyć na emigracji w Indiach? Dlaczego Tybetańczycy nie mogą w spokoju praktykować swojej religii, kultury i języka? Dlaczego Chińczycy zamykają klasztory, a mnichów zmuszają do świeckiego życia?

„Zjadanie Buddy. Życie tybetańskiego miasteczka w cieniu Chin” to fascynujący obraz skomplikowanego losu Tybetu i jego mieszkańców od drugiej połowy XX wieku do czasów nam współczesnych. Autorka wykonała bardzo dużo pracy, dzięki czemu czytelnik otrzymał ciekawą książkę, która pomaga przedrzeć się przez gąszcz skomplikowanych relacji chińsko-tybetańskich. Wszystkim polecam ten interesujący, napisany żywym językiem reportaż. Dzięki niemu Tybet i jego mieszkańcy stają się nam o wiele bliżsi.

Wojciech Sobański