Komu nie zdarzyło się zastanawiać nad przyczyną cudzych zachowań? A nawet nad tym, dlaczego sam postąpił właśnie tak, a nie inaczej? Nad tym, jak rodzi się przemoc, a jak poświęcenie? Co czyni z ludzi bohaterów, a co potwory? Neurobiolog i prymatolog Robert M. Sapolsky poświęca próbie odpowiedzi na te pytania ponad tysiąc stron swojej książki: „Zachowuj się. Jak biologia wydobywa z nas to, co najgorsze, i to, co najlepsze”. Bez wątpienia była to jedna z najbardziej wartościowych książek, jakie miałam okazję przeczytać.

Sapolsky przybliża nam podłoża ludzkich zachowań w 17 rozdziałach poświęconych między innymi neurologii, hormonom, stresowi, dzieciństwu i dojrzewaniu, kulturze, ewolucji, wojnom, wymiarowi sprawiedliwości, a nawet ekologii i religii. Pisze o faktach i mitach na temat PMS i związku agresji z testosteronem, o zależności między długością palców a płcią oraz o tym, jaki hormon pomaga w budowaniu trwałych związków. Wyjaśnia, jak nasze ciało uczy się lęku, a następnie uczy się, jak przestać się bać i jak można powiększyć sobie korę czołową dzięki rozwiniętym stosunkom społecznym. Równocześnie w każdym rozdziale stawia ważne pytania. Czy da się regulować emocje za pomocą myśli? Na ile biologia determinuje nasze wybory? Czy pozostaje tu miejsce na wolną wolę i jaki związek powinno to mieć z wymiarem sprawiedliwości? Autor przytacza niezliczone badania i eksperymenty, takie jak „Pac-Man z piekła rodem”, „matka frotté i matka z drutu”, oswojone lisy i zdziczałe moskiewskie psy – żeby wymienić tylko kilka.

Sapolsky dowodzi, że refleksja nad zachowaniami wymaga szerokiej, interdyscyplinarnej perspektywy, bo o tym, co „dobre” a co „złe” często decyduje kontekst. „Zachowuj się” to ambitna i złożona praca, ale przedstawiona ciekawie i przystępnie. Sapolsky potrafi wyjaśnić skomplikowane naukowe kwestie w sposób zrozumiały dla laika, jednak bez uciekania się do uproszczeń. Nie brak tu humoru, który równoważy trudną tematykę i naukowe terminy. Część informacji zostało przeniesionych do dodatków na końcu książki, żeby nie tracić w tekście miejsca na wyjaśnianie specjalistom tego, co i tak już wiedzą, a laikom tego, co nie jest niezbędne do zrozumienia treści rozdziału. O ogromie pracy włożonej w napisanie tej książki może świadczyć aż 110 (!) stron przypisów.

Istnieje duża szansa, że „Zachowuj się” pomoże czytelnikom lepiej zrozumieć siebie i innych i bardziej świadomie kierować swoimi działaniami. Nawet jeśli nie, to i tak warto ją przeczytać, bo to arcyciekawa i świetnie napisana książka. Na koniec wyrazy uznania dla tłumacza: Piotr Szymczak musiał włożyć ogrom pracy w przekład tak złożonej pozycji. Ze świetnym skutkiem.

Agnieszka Kruk