„Od ponad 75 lat Stany Zjednoczone i Rosja walczą o dominację nad światem. W XX wieku Stany Zjednoczone wygrały zimną wojnę i przez pewien czas wydawało się, że tryumf ten okaże się trwały i wszędzie zapanuje wolność. Czas ten jednak przeminął”.

Piszę tę recenzję 26 marca 2022 roku. Od miesiąca trwa wojna Rosji z Ukrainą. Władimir Putin przeszedł w końcu od słów do czynów. Wszak to on uznał rozpad Związku Radzieckiego za największą tragedię XX wieku. Postanowił więc rozszerzyć rosyjskie strefy wpływu na byłe sowieckie republiki. Ukraina zaś zajmuje w myśleniu Putina miejsce szczególne. Wszak to Kijów jest „matką wszystkich miast ruskich”. Rosyjski prezydent postanowił więc odzyskać kontrolę nad tym „odwiecznie ruskim miastem”.

Wstęp ten jest konieczny, albowiem jestem po lekturze książki Tima Weinera pod tytułem „Szaleństwo i chwała. Wojna polityczna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Rosją 1945–2020”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Autor jest laureatem licznych nagród, w tym Pulitzera. Trzeba powiedzieć, że to bardzo ważna i wartościowa książka, zwłaszcza w tym czasie. Weiner wnikliwie opisuje dzieje rywalizacji Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego od zakończenia drugiej wojny światowej do końca kadencji Donalda Trumpa. Trzeba uzmysłowić sobie, że tak naprawdę te dwa kraje wyszły z tej wojny zwycięsko. Europa była doszczętnie zniszczona. Azja również stała się teatrem krwawych działań wojennych. W efekcie świat podzielił się na dwa wielkie bloki: amerykański i rosyjski. Tak się to przedstawia w telegraficznym skrócie.

Wielką zaletą książki jest język i styl autora. Czyta się ją szybko, jest napisana prostym i zrozumiałym językiem. Sama historia opisywanych zmagań jest bardzo interesująca. Być może niektóre tezy będą nieco zaskakujące, lecz lektura publikacji dowodzi, że w pierwszych latach to Rosjanie mieli zdecydowaną przewagę nad USA. Mowa tu oczywiście o przewadze wywiadowczej, propagandowej i dezinformacyjnej. Rosyjskie tajne służby działały sprawnie i bezwzględnie. USA tak naprawdę dopiero uczyły się takich działań. Stalin umieścił swoich szpiegów i agentów niemal wszędzie. W książce obecny jest także oczywiście wątek polski. Przeczytamy między innymi o słynnej komunistycznej prowokacji, jaką była tzw. V Komenda WiN. Amerykanie de facto przez kilka lat finansowali komunistów.

Jak zatem doszło do tego, że końcówka lat 80. i lata 90. to wielki tryumf amerykańskiej polityki? Czy USA były tak silne, czy Rosja tak słaba? Jak doszło do rozszerzenia NATO na wschód? Czy wszyscy byli zadowoleni z faktu, że Polska wstępuje do Sojuszu? Być może tamten okres był jedynym, kiedy tak naprawdę na świecie było tylko jedno mocarstwo – i tym mocarstwem były Stany Zjednoczone. Jednak wraz z dojściem do władzy Władimira Putina sytuacja zaczęła się zmieniać. Putin zaczął z powrotem i na serio odbudowywać rosyjskie imperium.

Tim Weiner opisuje początki jego błyskotliwej kariery. Stanowił on zupełne przeciwieństwo Borysa Jelcyna. Rzucił rękawicę USA. Zimna wojna rozgorzała na nowo z całą bezwzględnością. Bardzo mocny jest fragment o Donaldzie Trumpie. Postawione tezy są bardzo jednoznaczne. Trump doszedł do władzy dzięki Putinowi. Zdaniem autora to najgorszy amerykański prezydent w dziejach.

„Szaleństwo i chwała. Wojna polityczna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Rosją 1945–2020” to bardzo ciekawa książka, otwierająca oczy na szereg spraw. Areną zmagań USA i Rosji stał się cały świat. Efekt często był bardzo tragiczny. Czy jest jakakolwiek nadzieja na zakończenie zimnej wojny? W jaki sposób działają służby obu krajów? Czy internet jest kolejnym narzędziem w ich rękach? Czy kraj prawdziwie demokratyczny może stawić czoła tyranii? Zachęcam do lektury. Niestety jest ona bardzo aktualna w czasie, w którym przyszło nam żyć.

Wojciech Sobański