„- Spokojnie, tylko spokojnie. – Prochowiec przemówił zachrypniętym głosem. – Wiem, że to nie wygląda dobrze, ale nie mam złych zamiarów.
- Ja też nie – odparł Żenia. – Ale nie lubię, kiedy ktoś mnie śledzi, a potem nachodzi w moim mieszkaniu.
- To nie jest napaść.
- Przyjacielska wizyta też nie. Więc co?
- Sprawa państwowa”.

Miałem już okazję czytać książkę Krzysztofa Domaradzkiego i niestety nie wspominam tego pierwszego spotkania z tym pisarzem zbyt dobrze. „Sprzedawca” raczej nie przypadł mi do gustu. Dlaczego więc dałem mu po raz kolejny szansę i zdecydowałem się na lekturę „Przełęczy”? Przekonało mnie do tego tak wydawnictwo Literackie, które cenię za wydawanie dobrych tytułów, jak i temat poruszany w tej powieści.

W mroźną noc z 1 na 2 lutego 1959 roku dziewięciu turystów w tajemniczych okolicznościach zginęło na Uralu Północnym. Jest to jedno z najbardziej tajemniczych wydarzeń w ostatnich latach. Wydarzenia na Przełęczy Diatłowa do dziś rozpalają wyobraźnię setek ludzi. Oficjalną przyczyną śmierci turystów, podaną przez rosyjskich śledczych było działanie „tajemniczej siły”. Nic więc dziwnego, że na temat tego wydarzenia napisano już wiele artykułów i reportaży.

Krzysztof Domaradzki, decydując się na formę powieści, jednocześnie ułatwił i utrudnił sobie zadanie. Ułatwił, albowiem nie musiał sztywno trzymać się faktów, jak chociażby w reportażu. Utrudnił, bo jednak swoją książkę oparł na konkretnym wydarzeniu z przeszłości i w jakimś stopniu musiał pozostać wierny faktom. Czy udało mu się pogodzić te dwie cechy? Literacką fikcję z przybliżeniem czytelnikom tragedii z 1959 roku? Moim zdaniem tak. Co więcej, po skończonej lekturze stwierdzam z pełnym przekonaniem: ten autor umie pisać powieści. Powieści angażujące czytelnika, z szerokim tłem obyczajowym, z ciekawymi bohaterami i nieprawdopodobnym zakończeniem. Być może to jest właśnie jego droga: powieść, która osnuta jest na prawdziwych wydarzeniach. Wiecie już, że książka mi się spodobała. Gdybym miał szukać jakichś minusów, to wskazałbym tylko jeden: być może jest trochę za długa. Gdyby skrócić ją o kilkadziesiąt stron wywoływałaby jeszcze większe emocje, nie nużąc czasem czytelnika.

Żenia Kowalczuk to były policjant i wojskowy. Na emeryturze pracuje jako prywatny detektyw, zajmując się głównie małżeńskimi zdradami. Pewnego dnia dostaje nietypową propozycję. Ma wyjaśnić tajemnicę śmierci turystów na przełęczy w 1959 roku. Chociaż użyte przeze mnie słowo: propozycja jest nieścisłe. Żenia czuje, że jest to tak naprawdę plecenie, którego wykonania nie może odmówić. Jego partnerką zostaje młoda prawniczka Uzi. Dlaczego wysoko postawiony prokurator Lew Fiodorow nalega na ponowne zbadanie sprawy sprzed ponad sześćdziesięciu lat? Dlaczego czyni to w sposób nieoficjalny? Dlaczego do tego zadania wybrał Żenię i Uzi? Pytania się mnożą, a odpowiedzi na nie uzyskać jest bardzo trudno.

Wydarzenia w powieści biegną dwutorowo. Autor przenosi nas do roku 1959 i pokazuje, jak dziewięcioro turystów pod przewodnictwem Wiktora Gonczara Wyruszyło w góry Ural. Charakteryzuje uczestników wyprawy, pokazuje ich motywacje i ukryte pragnienia. Dlaczego zdecydowali się na udział w wyprawie? Czy byli do niej wystarczająco przygotowani? Co spotkało ich w syberyjskiej tajdze? Czy to możliwe, że swoje palce maczało w tym wszystkim KGB? Może prawda leży zupełnie gdzie indziej? Może studenci narazili się miejscowemu plemieniu Wortów?
Czy Żenia i Uzi zdołają odkryć prawdę? Czy zaufają sobie na tyle, aby efektywnie współpracować?

Duży plus dla autora za opis Rosji, zarówno tej sowieckiej (1959 rok), jak i tej współczesnej (2020 rok). Wydarzenia są mocno osadzone w aktualnym kontekście, co czyni lekturę jeszcze ciekawszą.

„Przełęcz” Krzysztofa Domaradzkiego to tytuł warty uwagi, szczególnie dla tych, którzy jeszcze nie czytali nic na temat owej tajemniczej tragedii sprzed lat. Jednak pPowtórzę jednak po raz kolejny – kilkadziesiąt stron mniej i to mogłaby być jeszcze lepsza książka.

Wojciech Sobański