Chyba każdy marzy o odnalezieniu takiego rodzaju życia, w którym mógłby się wyrazić z największą swobodą. Ponieważ istnieje ryzyko, że w ściśle uformowanym i niepozwalającym na odstępstwa świecie ogarnie nas ogromna chęć porzucenia porządku rzeczy, który nas kształtował i wydawał na pastwę norm. Nie inaczej się sprawa miała z Jamesem Joyce'em w jego na poły autobiograficznej historii o zapoznającej się z grzechem niewinności. Szczególnie moją uwagę przykuła też symbolika odchodzenia w świat w zestawieniu z jednoczesną obłudą tychże symboli. Bardzo wyraźnie poczułem przy tym przetykaną łacińskimi słowami obawę Joyce'a o to, że przyjdzie mu przejść drogę od zachwytu do wyczerpania. W tych wątpliwościach narodziła się u kształtowanego geniusza fascynacja filozofią estetyki i wszelkiego rodzaju formami artystycznego poznania. Niebagatelnym doświadczeniem było czytać o sięgającym daleko po horyzont wzroku pisarza i spojrzeniu jednocześnie zaćmionym wynikającymi z religii wątpliwościami.

Ta pełna subtelnych i grzesznych zapachów opowieść o młodości i cichym posłuszeństwie oraz rodzącym się dzięki nim buncie, ściągnęła na mnie wiele dotyczących społecznej hierarchii refleksji. Na powitanie wołającego go życia James Joyce wytoczył najcięższe działa w postaci skruszonego sumienia, z którego pęt próbował się potem wyrwać. Działo się to wszystko w ryzach jezuickiej nauki, ciekawych słownych szermierek i w towarzystwie coraz starszego Stefana Dedalusa. A on sam, nawet nie próbując się bronić przed nacierającym z zewnątrz życiem, ukazywał cały swój młodzieńczy wstyd przy jednoczesnej nieposkromionej tęsknocie serca za czymś odległym. Z wielką ciekawością oczekiwałem na moment opadnięcia jego dziecięcej nieśmiałości i niezręczności aby poczuć inny niż oczekiwany przez moralność kształt wypowiadanego "Corpus Domini nostri". Towarzyszyłem jego oswabadzaniu ze swego własnego piekła i nie ukrywam, że stanowiło to dla mnie ciekawe przeżycie.

"Portret artysty z czasów młodości" można odbierać jako bunt przeciw uległości i wystąpienie z równych szeregów chóru, w którym posłuszeństwo jest czymś wręcz dziedzicznym. To wielki krok nie tylko w kierunku odkrywania tajemnic swojego ciała i psychiki ale też dostrzeżenie młodzieńczej dumy, niepoprawnego i nieodzownego bohatera tej powieści. James Joyce szedł z duchem czasu i być może na początku czuł się malutkim i słabym ale kiedy jego próba zrozumienia własnego strachu wypadła pomyślnie, to droga do wolności i szczęścia stała się jak najbardziej realna. Trzeba przyznać, że ten irlandzki pisarz świetnie wykorzystał smak towarzyszącego mu w młodości upokorzenia, żeby na kartach powieści wybrzmiało to wręcz ożywczo a ostatecznie rozwiało wynikające z cichego posłuszeństwa mroki.

Warto jest wyjść naprzeciw prawdziwemu doświadczeniu Jamesa Joyce'a ale dobrze też jest zwrócić uwagę na zawarte w jego książce początki pytań o sztukę i wyrażone w niej piękno. Bo według dorastającego twórcy stanowi ono odblask prawdy a to przecież jedna z najważniejszych dla człowieka, naturalna i wymagająca już w młodości odkrycia potrzeba. Pomiędzy ambicjami występujących w tej opowieści młodych ludzi czai się podejrzenie o bycie kimś innym, niż domaga się tego ich otoczenie. I to właśnie te ambicje nie pozwalają na pozostawienie sprawy w zasięgu jakichkolwiek wątpliwości. Wymagają wyjaśnienia źródeł pochodzenia strachu młodego człowieka, jego bólu i wstydu oraz tym samym określenia sposobów w jakich młodość ma się bronić przed niesprawiedliwością i okrucieństwem. Ta książka jest przede wszystkim o tym, jak wielkie miłosierdzie powinno się okazywać rodzącej się delikatności.

Chyba każdy marzy o odnalezieniu takiego rodzaju życia, w którym mógłby się wyrazić z największą swobodą. Ponieważ istnieje ryzyko, że w ściśle uformowanym i niepozwalającym na odstępstwa świecie ogarnie nas ogromna chęć porzucenia porządku rzeczy, który nas kształtował i wydawał na pastwę norm. Nie inaczej się sprawa miała z Jamesem Joyce'em w jego na poły...