Dla mnie jest to chyba jedna z pozycji, jakie przynajmniej raz w życiu musi przeczytać lewaczka lub lewak. Pomimo tego, że Piotr Kropotkin jest jednym z klasyków anarchizmu, to nie umniejsza temu dziełu znaczenia w kontekście ogólnolewicowym, ale również naukowym! Przede wszystkim dlatego, że Kropotkin był cenionym przyrodnikiem i tym się zajmował dużą część swojego życia. Powyższa pozycja była odpowiedzą na szerzące się po śmierci Darwina fałszywe interpretacje określenia "walki o byt". Jest to o tyle istotne, że jest właściwie pierwszym dziełem, które rzuciło rękawicę skompromitowanym w późniejszych latach teoriom, jakoby świat polegał na walce każdego z każdym.
Kropotkin oczywiście nie przeczy istnieniu walki o byt, natomiast zauważył trafnie, że walka ta oznacza przystosowywanie się gatunku do istniejących warunków zewnętrznych. Zawężanie tej walki do prostackiego myślenia, jakoby najsilniejsze jednostki miały przetrwać, Kropotkin obala podając bardzo wiele przykładów ze świata zwierzęcego. Gatunki, które najmniej czasu poświęcały polowaniu, w których jednostki bardziej chorowite oraz starsze nie były skazane na śmierć, to gatunki, gdzie istniała "pomoc wzajemna". I oczywiście nie zaprzecza, że siła fizyczna oraz inteligencja mają znaczenie, ale nie jeśli chodzi o przetrwanie całego gatunku. Tutaj najbardziej liczy się uspołecznienie danego gatunku, czyli współpraca.
Rozdział o zwierzętach chyba najbardziej mi się podobał i uważam, że Kropotkin mógł oprzeć książkę wyłącznie na tym. Tym bardziej, że sam najwięcej wiedział na ten temat. W kolejnych rozdziałach autor udowadnia znaczenie pomocy wzajemnej wśród ludzi pierwotnych, barbarzyńców, średniowieczu i współczesności (koniec XIX w.). Jakkolwiek trudno się nie zgadzać, że gdyby nasi przodkowie sobie nie pomagali nawzajem, to byśmy już dawno nie istnieli. Natomiast rozdziały dotyczące dzikich i barbarzyńców były według mnie trochę zbyt wyidealizowane. Niemniej i tak mi się to ciekawie czytało, zwłaszcza ten o średniowiecznym mieście, w którym opisane zostały gildie, czyli takie jakby ówczesne związki zawodowe. Zostaje również, co ciekawe, wspomniana Hanza, jako pewna forma ówczesnej współpracy.
Uważam, że książka ta powinna stanowić uzupełnienie "O pochodzeniu gatunków" Karola Darwina. Ten, chociaż nie przeczył istnieniu pomocy wzajemnej wśród zwierząt i ludzi, nie rozwijał tematu specjalnie długo. Natomiast na jego spuściźnie wielu tworzyło antyspołeczne teorie, które zresztą wiele lat później doprowadziły do tragedii (eugenika, rasizm itd.), a także sprowadzanie ludzi do trybików w systemie kapitalizmu, aż po dziś dzień.

Dla mnie jest to chyba jedna z pozycji, jakie przynajmniej raz w życiu musi przeczytać lewaczka lub lewak. Pomimo tego, że Piotr Kropotkin jest jednym z klasyków anarchizmu, to nie umniejsza temu dziełu znaczenia w kontekście ogólnolewicowym, ale również naukowym! Przede wszystkim dlatego, że Kropotkin był cenionym przyrodnikiem i tym się zajmował dużą część swojego życia....