Max Weber

niemiecki socjolog, historyk, ekonomista, prawnik, religioznawca i teoretyk polityki.

Ojciec Maxa Webera, również Max Weber był doktorem prawa i znanym politykiem. Max był najstarszym z dziewięciorga rodzeństwa. Dzieciństwo i młodość spędził w Berlinie. W latach 1882-1884 studiował równocześnie prawoznawstwo, filozofię i ekonomię w Heidelbergu. W latach 1883-1884 musiał przerwać studia aby odbyć służbę wojskową jako podchorąży w Strasburgu. Po zakończeniu służby kontynuował przez rok studia na uniwersytecie w Berlinie, następnie przeniósł się do Göttingen, gdzie ostatecznie zakończył swoją wyższą edukację w 1886 r.

W latach 1886-1893 mieszkał w Charlottenburgu, dzielnicy Berlina, gdzie poświęcił się pisaniu swojej pracy doktorskiej, obronionej w 1889 r. a następnie habilitacyjnej. Po uzyskaniu habilitacji w 1892 r. otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego i zaczął wykładać prawo na uniwersytecie w Berlinie. W 1893 ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką.

W 1894 r. otrzymał stanowisko profesora zwyczajnego i katedrę ekonomii politycznej na uniwersytecie we Fryburgu, które piastował do 1897 r. W 1897 przeniósł się na uniwersytet w Heidelbergu, gdzie został profesorem ekonomii i gdzie związał się z neokantowską szkołą badeńską. Po śmierci ojca w 1897 przeżył ciężkie załamanie nerwowe, które na pewien czas przerwało jego karierę naukową.

W 1903 został współwydawcą Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik, w ramach których została wydana jego książka Etyka protestancka i duch kapitalizmu. W 1912 próbował stworzyć centrolewicową partię, która łączyłaby idee socjaldemokratów i liberałów, zamysł ten jednak skończył się niepowodzeniem.

W 1915 został mianowany dyrektorem szpitala wojskowego w Heidelbergu. W 1918 został doradcą Niemieckiej Komisji Rozbrojeniowej w ramach negocjacji przygotowującej grunt pod przyszły traktat wersalski. Mocno obstawał za umieszczeniem w Konstytucji Weimarskiej Artykułu 48, pozwalającego w szczególnych sytuacjach rządzić za pomocą dekretów, który kilkanaście lat później pozwolił Hitlerowi ustanowić dyktaturę.

Na uniwersytet powrócił w 1918 obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia. Zmarł na zapalenie płuc.

Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka a duch kapitalizmu (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, 1905, wyd. pol. 1994) oraz Gospodarka i społeczeństwo (Wirtschaft und Gesellschaft, 1922, wyd. pol. 2002). Inne dzieła to: „Der Nationalstaat und die Volkswirtschaftspolitik” (1895),„Wahlrecht und Demokratie in Deutschland” (1917),„Gesammelte politische Schriften” (1921) i in.

Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych (której przedstawicielem był np. Auguste Comte). Weber postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter poprzez opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów idealnych[2]),opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań historyczno-porównawczych.

Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania. Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych, opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też empatia, do tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.

Pojęcie działania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji, charakterystycznego dla kultury zachodniej. Nastawienie na racjonalność jest tym, co wyróżnia etykę protestancką rozwijaną przez wywodzący się z kalwinizmu purytanizm. W pracy Etyka protestancka i duch kapitalizmu przedstawił pogląd, że to właśnie etyka jest źródłem ekonomicznej przewagi krajów protestanckich nad katolickimi (opublikowana w 2009 roku praca Davide Cantoni nie potwierdziła takiego związku[3][4]).

Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii. Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza analizy Webera dotyczące biurokracji. Słynna jest jego teza o wyższości protestanckich świąt Wielkiej Nocy nad katolickim Bożym Narodzeniem.