Jestem Żydem, Polakiem i Izraelczykiem. To nie brzemię, nie zabawka, lecz część mnie. Z tego silnego zaangażowania w Polskę nie mógłbym już zrezygnować.

Historia Polski jest bardzo piękna, ale bywa także bardzo skomplikowana. Wystarczy w tym kontekście wymienić stosunki polsko-żydowskie. Ile to już na ten temat powiedziano, ile napisano, a jednak ciągle pojawiają się nowe napięcia, burzliwe dyskusje, wzajemne oskarżenia.

Książką, która w pewien sposób dotyka tego tematu, jest reportaż Karoliny Przewrockiej-Aderet pod tytułem „Polanim. Z Polski do Izraela”. Ukazał się on nakładem Wydawnictwa Czarne, co już samo w sobie stanowi świetną rekomendację. Czarne bowiem słynie z wydawania bardzo dobrych reportaży. Autorka jest dziennikarką, od pięciu lat mieszka w Izraelu.

„Polanim” to zbiór historii ludzi, którzy z różnych przyczyn, w różny sposób i w różnym czasie wyjechali z Polski do Izraela. Wiemy, że przed wojną w II Rzeczpospolitej mieszkało bardzo dużo Żydów. Polskę traktowali oni jako swoją ojczyznę i dobrze się w niej czuli. Niektórzy jednak postanowili wyjechać. Mowa tu o latach, kiedy jeszcze nikt nie przewidywał wybuchu drugiej wojny światowej. Wyjeżdżali z różnych przyczyn. Ziemia obiecana zaś różnie ich witała.

Spora część książki traktuje o piekle drugiej wojny światowej. O Zagładzie, gettach, wywózkach, śmierci. Rozbite rodziny, złamane marzenia, zniszczone życie. Kolejna wielka fala emigracji Żydów do Izraela miała miejsce już za czasów PRL-u. Wspomnijmy choćby słynną kampanię antysemicką Władysława Gomułki.

Jednak polskim Żydom w Izraelu nie było łatwo. Szybko okazało się, że mentalnie i kulturowo zupełnie tam nie pasują. Podczas gdy w Polsce pogardliwie mówiono do nich „ty Żydzie”, w Izraelu wołano „ty Polaku”. Kim zatem byli? Żydami? Polakami? Izraelczykami?

Każdy bohater reportażu posiada własną historię, własny bagaż przeżyć i emocji. Autorka dotyka ważnych tematów. Pisze między innymi o Holokauście, o pogromie kieleckim, o kryzysie związanym ze słynną nowelizacją ustawy o IPN. Książka przynosi wiele ciekawych informacji, momentami wzrusza czytelnika.

Niemniej jednak nazwę ten reportaż dobrym, a nie bardzo dobrym czy wybitnym. Dlaczego? Otóż autorka w żadnym miejscu swojej książki nie pokusiła się o nakreślenie kontekstu historycznego. Czytelnik nie dowiaduje się, jakie kary i restrykcje groziły Polakom podczas wojny za pomoc Żydom. Nie przeczyta o tym, ilu Polaków jest „Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata”. Tymczasem jest to niezwykle ważne w kontekście ciągłych oskarżeń Polaków o wrogość wobec Żydów. Temat tzw. żydokomuny również został dotknięty bardzo pobieżnie i przedstawiony tylko z jednego punktu widzenia. Sam oburzyłem się, gdy jeden z bohaterów mówi, że popierał komunistów i do dziś się tego nie wstydzi. Nie dowiemy się również z tej książki tego, że podczas drugiej wojny światowej Polacy cierpieli równie mocno. Że również trafiali do Auschwitz i byli masowo mordowani.

Wszystko to sprawia, że „Polanim” otrzymuje ode mnie sześć gwiazdek. Jest to zbiór naprawdę poruszających historii, pobudzających nas do refleksji. Polecam tym, którzy interesują się tematem emigracji Żydów z Polski do Izraela.

Wojciech Sobański