Europa po II wojnie światowej pilnie potrzebowała pomocy, zwłaszcza finansowej. W związku z niespotykanym do tej pory (i na taką skalę) konfliktem, cały kontynent doświadczył niewyobrażalnego kryzysu ekonomiczno-społecznego. Nie tylko brakowało środków na zakup towarów, ale i coraz większą popularnością cieszyły się ideologie prawicowo-nacjonalistyczne (ocierające się o autorytaryzm), co mogło z kolei doprowadzić do zapaści gospodarczej, jakiej nigdy wcześniej żaden kraj nie doświadczył. Wydawałoby się, że Europa była bezradna.

Ze światowych mocarstw tylko jeden kraj wyszedł praktycznie bez uszczerbku z wojny (poza rzecz jasna stratami w ludziach) – Stany Zjednoczone Ameryki. Nie ma co się oszukiwać. Wojna toczyła się przede wszystkim w Europie, Azji i Afryce (oraz na wszystkich oceanach) i to właśnie tam skala zniszczeń była największa. Nasz kontynent miał jednak dla Ameryki znaczenie strategiczne, głównie pod kątem współpracy ekonomicznej. Tak więc to właśnie w USA narodził się pomysł, aby odstąpić od ideologii izolacjonizmu i pomóc Europie wybrnąć z powojennego kryzysu.

Benn Steil w swojej książce opisuje, jak narodził się ten oryginalny i bezprecedensowy pomysł znany potocznie jako Plan Marshalla. Skupia się w swojej książce nie tylko na czynnikach ekonomicznych, ale i uchyla rąbka tajemnicy w sprawie prowadzonych negocjacji. Początkowo Program Odbudowy Europy (jak właściwie nazywał się Plan Marshalla) zakładał pomoc wszystkim krajom europejskim, ale po podziale Europy na dwie strefy wpływów, okazało się, że jest to niemożliwe. Związek Radzicki miał własne pomysły co do wsparcia krajów z bloku wschodniego.

Relacji USA – ZSRR autor poświęca wiele miejsca w książce, gdyż tak naprawdę to właśnie gra pomiędzy tymi dwoma państwami spowodowała, że Europa współcześnie wygląda tak, jak wygląda. To dzięki Stanom Zjednoczonym Ameryki powstało NATO czy Unia Europejska (zalety), ale również przez ich bezwzględną grę z sowietami powstał mur berliński czy też Polska została ulokowana po tej niedemokratycznej stronie żelaznej kurtyny (wady). Autor wyjątkowo chłodno opisuje, iż opuszczenie kilku krajów w potrzebie było konieczne (w tym Czechosłowacji), aby Plan Marshalla w ogóle się udał.

Chociaż w szkole praktycznie w ogóle nie wspomina się o Programi Odbudowy Europy, to na szczęście większość z nas wie, o co chodzi – mianowicie o udzielenie wielomiliardowej pożyczki rozłożonej na kilka lat, aby wspomóc europejską gospodarkę. Oczywiście USA jako hojny kuzyn zza oceanu wielokrotnie stawiały twarde warunki ingerujące w strefę ekonomiczną, aby mieć pewność, iż pieniądze zostaną właściwie wykorzystane. Tym samym mamy okazję przyjrzeć się, w jaki sposób wywierano naciski, skłaniano do zmian, a także, jakie przyniosło to efekty.

Steil przybliża również sylwetki osób, które okazały się niezbędne w konstruowaniu tak misternego planu. Wysupłanie z budżetu amerykańskiego środków pieniężnych skierowanych na pomoc Europie wymagało kompromisu pomiędzy demokratami a republikanami. Jak sami wiecie, dogadanie się dwóch skłóconych stron nigdy nie należy do łatwych rozwiązań. Autor skupia się na wewnętrznym poczuciu wśród polityków, iż sytuacja jest wyjątkowa, a sam plan będzie stanowił dokument, jakiego w historii jeszcze nie było. W końcu, który polityk nie chciałby przejść od historii?

O sukcesie planu przesądza to, iż współcześnie każdy plan pomocowy nazywany jest nowym Planem Marshalla (w czasach koronawirusa jest to nam szczególnie bliskie, tylko tym razem zagrożenie jest globalne). Ponadto książkę czyta się naprawdę rewelacyjnie, gdyż pomimo tego, że autor jest ekonomistą, to potrafi przykuć uwagę ciekawostkami dotyczącymi przygotowania i wprowadzenia Programu Odbudowy Europy. Zachęcam więc do poszerzenia horyzontów i sięgnięcia po tę jakże pouczającą i interesującą pozycję.

Michał Wnuk