Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli
- Kategoria:
- historia
- Wydawnictwo:
- Marginesy
- Data wydania:
- 2023-04-26
- Data 1. wyd. pol.:
- 2023-04-26
- Liczba stron:
- 472
- Czas czytania
- 7 godz. 52 min.
- Język:
- polski
- ISBN:
- 9788367674256
- Tagi:
- literatura polska historia Polski zabory zabór austriacki Galicja rabacja galicyjska Jakub Szela chłopi szlachta XIX wiek
Kim był Jakub Szela? Rżnącym panów zdegenerowanym mordercą, oswobodzicielem chłopów, a może bojownikiem walki klasowej? W polskiej historii i kulturze mało jest postaci równie znanych i jednocześnie o tak zakłamanej historii jak on. Mimo że od prawie dwustu lat powstawały o nim niezliczone pieśni, wiersze, powieści i prace naukowe, do dzisiaj otacza go tajemnica. Przetrwały o nim trzy główne legendy. Pierwszą wymyśliła tuż po rabacji galicyjskiej wroga mu szlachta i dzięki swej dominującej pozycji utrwaliła w polskiej kulturze obraz krwiożerczego przestępcy. Sprzeciw wobec tej kłamliwej narracji przyszedł jednak ze wsi, gdzie chłopi uznali Szelę za bohatera, który walnie przyczynił się do zniesienia pańszczyzny w 1848 roku. Z kolei po drugiej wojnie światowej komuniści – w uznaniu dla jego rewolucyjnych instynktów – wzięli go sztandary, a jego imię zapisali złotymi zgłoskami w podręcznikach. Ich sukces był jednak chwilowy…
Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli to historia prawie dwustuletnich zmagań o zawłaszczoną przez inteligencję i ziemiaństwo przeszłość Polski. Nie było w niej nigdy miejsca dla chłopów i ich najsłynniejszego przywódcy. Ta książka pokazuje dlaczego.
Porównaj ceny
W naszej porównywarce znajdziesz książki, audiobooki i e-booki, ze wszystkich najpopularniejszych księgarni internetowych i stacjonarnych, zawsze w najlepszej cenie. Wszystkie pozycje zawierają aktualne ceny sprzedaży. Nasze księgarnie partnerskie oferują wygodne formy dostawy takie jak: dostawę do paczkomatu, przesyłkę kurierską lub odebranie przesyłki w wybranym punkcie odbioru. Darmowa dostawa jest możliwa po przekroczeniu odpowiedniej kwoty za zamówienie lub dla stałych klientów i beneficjentów usług premium zgodnie z regulaminem wybranej księgarni.
Za zamówienie u naszych partnerów zapłacisz w najwygodniejszej dla Ciebie formie:
• online
• przelewem
• kartą płatniczą
• Blikiem
• podczas odbioru
W zależności od wybranej księgarni możliwa jest także wysyłka za granicę. Ceny widoczne na liście uwzględniają rabaty i promocje dotyczące danego tytułu, dzięki czemu zawsze możesz szybko porównać najkorzystniejszą ofertę.
Mogą Cię zainteresować
Oficjalne recenzje
Jakub Szela. Biografia i budowanie pamięci
„Trzy legendy o Szeli udowadniają, że historia jest narzędziem realizowania interesów grupy, a posługują się nią w ten sam sposób zarówno politycy, jak i historycy. Na tych ostatnich spoczywa jednak szczególny ciężar odpowiedzialności, gdyż akademickie pisanie dziejów otacza nimb niezapośredniczonego kontaktu z przeszłością”.
Znane powiedzenie mówi, że „kto rządzi przeszłością, w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość”. Dlatego też historia od zawsze bywa – niestety – instrumentalnie wykorzystywana przez każdą władzę na przestrzeni dziejów. Właściwie można pokusić się o stwierdzenie, że każdy rząd uprawia politykę historyczną. Oczywiście jedni przyznają się do tego wprost, inni gorąco zaprzeczają. Nie zmienia to jednak faktu, że historia często jest po prostu jednym z instrumentów legitymizowania władzy.
Wydaje mi się, że te kilka zdań to ważny wstęp do recenzji znakomitej książki Ryszarda Jamki pod tytułem „Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Marginesy. Autor jest historykiem i prawnikiem, absolwentem Kolegium MISH UW. Jego praca magisterska zdobyła wiele prestiżowych nagród. Powiem na wstępie, że już dawno nie czytałem tak świetnej książki. To prawdziwa gratka dla wszystkich zainteresowanych historią oraz skomplikowanym procesem mitologizacji pamięci.
Ale po kolei. Przede wszystkim recenzowana publikacja nie jest biografią Jakuba Szeli. Owszem, jeden z rozdziałów opisuje „Szelę i jego świat”, jednak nie na tym skupia się uwaga autora. Głównym tematem swoich rozważań uczynił on proces kształtowania się legendy o Jakubie Szeli. Wywiązał się z tego zadania znakomicie, co wprost stwierdzają recenzenci naukowi książki – prof. Jerzy Kochanowski i dr hab. Dobrochna Kałwa.
Jakub Szela jest w polskiej historii postacią kłopotliwą. Na kartach podręczników do historii jest mu zwykle poświęcanych ledwie kilka zdań. Tymczasem – jak udowadnia Ryszard Jamka – jego postać zasługuje na znacznie szersze zainteresowanie. Kim bowiem tak naprawdę był Szela? Brutalnym mordercą panów szlachty czy chłopskim wodzem walczącym z klasowym wyzyskiem? Dlaczego szlachta go nienawidziła, a chłopi nieraz brali go na sztandary, aby po chwili dystansować się od tej postaci? Czym była rabacja galicyjska? Walką klasową, jak chcieli komuniści? Walką o zniesienie pańszczyzny? Czy może jeszcze czymś innym? Czy Szela był bohaterem, czy narodowym zdrajcą na usługach Austriaków?
Zdaniem autora książki Jakub Szela jest postacią o zakłamanej pamięci. Jamka udowadnia to w każdym z siedmiu rozdziałów swojej książki. Trzy z nich poświęcone są poszczególnym legendom o Szeli.
Czarną legendę wymyśliła szlachta. Od początku ukazywała ona Szelę jako krwawego mordercę i zdrajcę narodu. W sukurs szli jej pisarze i poeci – wystarczy przywołać Wyspiańskiego i jego „Wesele”.
Domyślamy się, że narratorami białej legendy byli chłopi. Chłopi, którzy byli warstwą uciskaną i bardzo biedną. Chcieli widzieć w Szeli bojownika o poprawę ich losu i zniesienie znienawidzonej pańszczyzny. Opis poddaństwa i pańszczyzny panującej na galicyjskiej wsi jest doprawdy straszny. Chłopi żyli w warunkach urągających człowieczeństwu. W sporze z dziedzicem właściwie z góry byli na przegranej pozycji.
Jednak nie wszyscy chcieli brać Szelę na sztandary, o czym świadczy analiza podejścia ludowców do tej postaci.
Trzecia legenda – czerwona – była dziełem komunistów, dla których rabacja galicyjska była przejawem walki klas. W setną rocznicę jej wybuchu w komunistycznej Polsce przetoczyła się szeroka debata na temat biografii Jakuba Szeli i jego roli w historii. Autor referuje, co pisała o Szeli historiografia marksistowska, a co prasa katolicka.
Swoją narrację o pamięci o Jakubie Szeli Ryszard Jamka doprowadza aż do roku 2022. „Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli” to arcyciekawa książka. Autor omawia w niej nie tylko biografię głównego bohatera i rabację galicyjską, ale także proces kształtowania się pamięci o nim i powstaniu z roku 1846. W tym celu rekonstruuje trzy legendy o Szeli i proces ich powstawania. Recenzowana publikacja jest również historią zmagań o przeszłość. Czy historia Polski należy tylko do szlachty, czy chłopi także mają w niej swoje miejsce? Czy Szela był bohaterem, czy zbrodniarzem? Czy na tak postawione pytanie można dać jednoznaczną odpowiedź?
Gorąco zachęcam do lektury tej książki. Jest to prawdziwa – choć wymagająca – intelektualna przyjemność.
Wojciech Sobański
Książka na półkach
- 171
- 45
- 8
- 6
- 4
- 3
- 2
- 2
- 2
- 1
Cytaty
... nauka jest skarbem najdroższym dla każdego człowieka, ja na przykład, który posiadam zaledwie jej iskierkę w porównaniu do ludzi uczonych, za żadną jednak cenę w świecie nie byłbym się jej wyrzekł.
Opinia
Przede wszystkim trudno zrekonstruować biografię Szeli, był niepiśmienny, nie pozostawił po sobie źródeł. Z kolei ilość mitów jaka narosła wokół jego postaci, wydarzeń, koincydencji z nim związanych jest tak duża, że proces odsiewania fikcji od prawdy jest niezwykle utrudniony.
Wiemy na pewno, że urodził się we wsi Smarzowa koło Pilzna w roku 1787 w rodzinie średniozamożnych zagrodników. Jego biografia uwzględnia wpisy metrykalne, ale też wspomnienia - relacje świadków. Nie będę jednak pisać tutaj szczegółów życiorysu. Autor rysuje bardzo szeroki kontekst historyczny dla życia Szeli, co pozwala na szerszy kąt spojrzenia na ludzi, czasy i obyczaje.
Kolejne rozdziały to miejsce na odnalezienie w zbiorowej pamięci miejsca dla legendy Jakuba Szeli, o ich identyfikację i proces ich formowania się. Ważne też staje się ich zabarwienie ideologiczne.
Jako postać rozpalająca wyobraźnię (zarówno twórczą: postać wykorzystywana w sztukach, powieściach, instalacjach artystycznych, malarstwie), ale także w polityce, miał Szela przypisane różne legendy.
Pierwsza z nich - czarna, bodaj najstarsza, stworzona przez szlachtę krótko po rabacji, miała na celu, krótko mówiąc, uczynienie z Szeli antybohatera. Biała legenda związana z ruchem ludowym, wraz z nim się radykalizowała. Była jeszcze trzecia, czerwona, która, doprowadziła Szelę do tabliczek z nazwami ulic.
Autor zagłębiając się w poszczególne wersje legendy udowadnia, że historia to narzędzie polityczne, często w rękach niewłaściwych ludzi. Jest po to, by realizować interesy poszczególnych grup, mających wpływy. Spór o historię bywa wówczas sporem o władzę, a ta, która sięgnie po insygnia, staje się wiodącą.
I tak naprawdę właśnie o tych mechanizmach jest książka: o zakłamywaniu historii w imię ideologii, co jest przerażajace w dwójnasób: gdyż się wydarzało, ale przede wszystkim dlatego, że wciąż się dzieje.
Przede wszystkim trudno zrekonstruować biografię Szeli, był niepiśmienny, nie pozostawił po sobie źródeł. Z kolei ilość mitów jaka narosła wokół jego postaci, wydarzeń, koincydencji z nim związanych jest tak duża, że proces odsiewania fikcji od prawdy jest niezwykle utrudniony.
więcej Pokaż mimo toWiemy na pewno, że urodził się we wsi Smarzowa koło Pilzna w roku 1787 w rodzinie...