„A było to tak…

Kiedy moja babka opowiadała mi w dzieciństwie o swoim życiu, zawsze zaczynała tymi właśnie słowami. Nieważne, czy historia dotyczyła drobnego wycinka jej codzienności – pracy, świąt, rodziny i najbliższych – czy spotkań z duchami. Granica między jednym a drugim była zresztą płynna.

Dziś to ja opowiadam o mojej babce”.

Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że historię opowiadamy przez pryzmat wielkich postaci. Poznajemy biografie królów, wybitnych wodzów, polityków. Staramy się odpowiedzieć na pytanie, jak bardzo ich życie zapisało się w historii danej epoki. Tym samym umyka nam los zwykłych ludzi. Czy można bowiem powiedzieć coś ciekawego o człowieku, który nie dokonał niczego spektakularnego? Który nie został prezydentem, nie stanął na czele rewolucji, nie zasłużył się na polu bitwy? Jego zasługą było to, że żył – żył dzień po dniu, wykonywał swoje obowiązki, przeżywał własne smutki i radości.

Właśnie taką próbę podjął Tomasz S. Markiewka w swojej najnowszej książce pod tytułem „Nic się nie działo. Historia życia mojej babki”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Czarne. Autor jest filozofem i publicystą. Wcześniej napisał już kilka książek. Przyznam szczerze, że byłem bardzo ciekawy jego najnowszej pozycji. Zastanawiałem się, jak autor opisze życie swojej babki. Czy będzie ono interesujące dla czytelnika, skoro „nic się nie działo” – jak sugeruje nam tytuł?

Główną bohaterką jest babcia Tomasza Markiewki, Anna, która przyszła na świat w 1938 roku w małej wiosce Ujsoły. Jej życie posłużyło autorowi do snucia rozważań o polskiej wsi, zmianach, jakie przeszła i o jej mieszkańcach. Zatrzymajmy się najpierw na pierwszej warstwie książki, czyli na historii Anny. Była ona typowa dla mieszkańców wsi tamtych czasów. Dziewczyna od młodości przywykła do ciężkiej pracy. W dzieciństwie nie zaznała żadnych luksusów, nie cierpiała jednak głodu. Na początku cały świat stanowiła dla niej wieś. Wieś, której centrum był kościół. Jednak nowa komunistyczna władza oznaczała zmianę tradycyjnego modelu życia. Zachęcano kobiety do emancypacji i podejmowania pracy. Z możliwości tej skorzystała Anna, która wyjechała do miasta. Jednak ostatecznie perypetie losu – jak inaczej nazwać można miłość – sprawiły, że z powrotem wróciła na wieś. Tymczasem wieś powoli się zmieniała. W latach 70. i później pojawiało się coraz więcej maszyn ułatwiających pracę. Nie znaczy to jednak, że życie Anny było łatwe. Wręcz przeciwnie. Na własnej skórze doświadczyła konfliktu z teściową i alkoholizmu męża.

Dlaczego kobieta zapisała się do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej? Jak ocenia rewolucję „Solidarności”? Czy według niej samej miała szczęśliwe życie?

Dla mnie najciekawszym fragmentem okazał się ten poświęcony przemianom lat dziewięćdziesiątych. Jak wyglądało przejście od komunizmu do kapitalizmu okiem mieszkańców wsi? Dlaczego w III RP wieś przeżywała liczne kryzysy? Kryzysy, które tylko pogłębiło wejście Polski do Unii Europejskiej. Wiele spostrzeżeń Tomasza S. Markiewki jest trafnych, nawet jeśli są dość powierzchowne. Polska wieś się wyludnia. Exodus młodych sprawia, że zanika lokalna tradycja i kultura. Autor przyznaje, że sam jest przykładem człowieka, który wyjechał na studia i pozostał w dużym mieście. Powiedzmy sobie szczerze, wiele w tym winy państwa. Niektóre procesy można było zatrzymać, jednak III RP nigdy nie miała ani pieniędzy, ani woli politycznej, aby to zrobić.

Na przykładzie życia swojej babki autor ma ambicje, aby opisywać przemiany, jakim uległa polska wieś. Trzeba jednak być ostrożnym z taką próbą – wszak każda wieś jest inna. Inaczej pewne procesy zachodziły na wsiach, gdzie dominowały PGR-y, inaczej tam, gdzie ziemia była żyźniejsza i rodziła większe plony, jeszcze inaczej na tych położonych z dala od miast.

Recenzowana książka jest interesująca, choć Tomasz S. Markiewka niektóre tematy traktuje bardzo marginalnie, niektóre wręcz pomija. Aż dziw, że nie funkcjonuje w jego publikacji tak modny obecnie motyw seksualności. Absolutnie ani słowa na ten temat. Równie marginalnie została potraktowana choćby sprawa religijności.

Jednak powyższe uwagi nie przekreślają faktu, że książka jest warta naszej uwagi. „Nic się nie działo. Historia życia mojej babki” to interesujący tytuł. Być może skłoni nas do chwili zastanowienia, ile „działo się” choćby w życiu naszych dziadków.

Wojciech Sobański