"Konfederacya targowicka" stanowi kontynuację "Ostatniego roku Sejmu Wielkiego". Smoleński przedstawił nam wydarzenia rozgrywające się w okresie od czerwca 1792 r. do kwietnia 1793 r. Wprawdzie sama konfederacja została zawiązana wcześniej, lecz sprawy te omówił autor już w "Ostatnim (...)".
Książka rozpoczyna się krótką charakterystyką sylwetek głównych promotorów tych haniebnych wydarzeń. Następnie, bardzo szczegółowo, warszawski historyk przedstawia dzieje tej degrengolady szlacheckiej. Po wielkim uniesieniu i triumfie 3 Maja, Rzeczpospolita rychło wpadła w otchłań najmroczniejszego okresu, który równał się może, a nawet przewyższał pod pewnymi względami, najgorsze epizody czasów saskich. Różnica jednak polegała na tym, że panowanie Wettynów było jednym ciągiem beznadziejnych wydarzeń w każdej prawie ze sfer życia społeczno-politycznego państwa, natomiast władztwo targowiczan tak bardzo kontrastowało z bezpośrednio poprzedzającymi go okolicznościami, iż jawiło się to większości ówczesnych, jako upadek z Olimpu w odmęty Hadesu.
Wprost nie do uwierzenia jest "logika", jaką kierowali się Rzewuski i Potocki w swych działaniach. Z dzisiejszej perspektywy, wbrew pozorom, nie jest łatwo to zupełnie jednoznacznie ocenić. Jeśli nawet nie ulega wątpliwości skrajnie negatywna rola tych magnatów i ich klienteli, to już ich intencje i szczerość trwania w swych żenująco naiwnych koncepcjach politycznych, poddaje się pod dyskusję.
W uproszczonej, czarno-białej wizji dziejów mamy antynomię: zdrajcy - patrioci, jednak rzeczywistość historyczna jest zazwyczaj trochę bardziej skomplikowana niż obiegowe o niej opinie. Nie chcę przez to powiedzieć, że widzę jakieś argumenty za obroną targowiczan, bo o takie niezmiernie ciężko, tylko zwracam uwagę na fakt, że aby mogli się oni w ogóle pojawić na szerszych dziejowych wodach, musiało zaistnieć szereg czynników, do których sprokurowania przyczynili się także ludzie, którzy są uznawani za tych, którzy - jakby to aktualnie niektórzy powiedzieli - "nie stali tam gdzie ZOMO".
Zresztą, jeśli ktoś lubi zabawę w takie historyczne paralele, to mógłby dostrzec bardzo dużo wspólnego między ciasnotą umysłu, ignorancją, zacofaniem i niechęcią do "zachodnich nowinek" wśród targowiczan, a środowiskiem ludzi podległych "wybitnemu" statyście, twórcy przytoczonego cytatu o ZOMO (u którego widać, wbrew wciskaniu innej narracji "ciemnemu ludowi, który wszystko kupi", pewną ciągotkę do wschodniego modelu sprawowania władzy). Wracając jednak do XVIII wieku, należy uznać, że obie książki Smoleńskiego prezentują taki sam, wysoki poziom. "Zakończenie" pracy, podsumowujące krótko całe zmagania targowicy o "wolność" i "wartości republikanckie", które w tak oburzający sposób zgwałcone zostały przez zamachowców 3 Maja, jest po prostu historycznym majstersztykiem.
Warto zapoznać się z twórczością Władysława Smoleńskiego, nawet jeśli jedynym jej skutkiem miałyby być, co do zasady bardzo niebezpieczne, a wyżej przykładowo zobrazowane, porównania czasów dawniejszych z dzisiejszymi.

"Konfederacya targowicka" stanowi kontynuację "Ostatniego roku Sejmu Wielkiego". Smoleński przedstawił nam wydarzenia rozgrywające się w okresie od czerwca 1792 r. do kwietnia 1793 r. Wprawdzie sama konfederacja została zawiązana wcześniej, lecz sprawy te omówił autor już w "Ostatnim (...)".
Książka rozpoczyna się krótką charakterystyką sylwetek głównych promotorów tych...