Burzliwe losy XX – wiecznego Elbląga są tłem dla historii jego rodowitej mieszkanki – Annelore Heike. Beztroskie, młodzieńcze lata kończy wybuch II wojny światowej. Wyrwana stąd wraz z korzeniami, traci rodzinę oraz dom, miejsce, do którego po tych wszystkich okropieństwach mogłaby wrócić, choćby po to, aby żyć wspomnieniami dawnych, szczęśliwych dni. Zostawiła je tu i dosłownie i w przenośni, spisane na kartach zeszytu, dobrze ukryte. Nigdy nie dały jej o sobie zapomnieć, więc wraca zmierzyć się z nimi jeszcze raz, zastanawiając się, czy jej życie musiało wyglądać właśnie tak i kto jest za to odpowiedzialny? Czas i miejsce, w jakim przyszła na świat czy może ona sama, jej bardziej lub mniej świadome decyzje?

Jedno jest pewne, okoliczności sprawiły, że cały jej świat, wszystko, co jej w młodości wpajano i w co święcie wierzyła, legło w gruzach. Czy można zrozumieć jej niezachwianą wiarę w hitlerowską propagandę sukcesu? Czy kara, jaka ją spotkała, jest wystarczająca, aby winę za tę wiarę zmazać?

Wychowana zgodnie z surowymi zasadami, według których zainteresowania niemieckiej kobiety nie powinny wykraczać poza dzieci, kuchnię i kościół, w innych sprawach polegała na autorytecie najpierw ojca, potem męża. Trudno jej było uwierzyć, że najbliżsi, zaangażowani w budowę „potęgi” Rzeszy, mogą zatajać przed nią niewygodną prawdę o zbrodniczym charakterze systemu. Choć pojawiają się w niej wątpliwości, zawsze próbuje je jakoś racjonalnie wytłumaczyć, usprawiedliwić, zamiast ulegać panice. Czyż nie tak postępuje silna, niemiecka kobieta?

Wiara w zwycięstwo Niemiec w wojnie jest tak silna, że dopiero gdy Rosjanie zbliżają się do miasta, wiadomo, że jest naprawdę źle. Dopóki front jest daleko, a wojna nie dotyczy nas samych, nie warto się nią zbytnio przejmować. Trzeba zostawić jej losy w rękach mądrzejszych, którzy się na tym znają. Myśląc w ten sposób po raz, kolejny wycisza wątpliwości i oddaje stery w ręce mężczyzn, którzy wiedzą lepiej. Dopiero kiedy wszyscy mężczyźni od niej odejdą, ojciec, mąż i syn, kiedy zawiodą, przedkładając obowiązki względem ojczyzny nad rodzinę, wreszcie otworzy oczy, paradoksalnie stanie się znacznie silniejsza. Zdana tylko na siebie, już nie będzie oglądać się na innych, nie będzie uciekać od podejmowania trudnych decyzji, nikt jej w tym nie wyręczy. Ta siła okaże się jej bardzo potrzebna. Dzięki niej przetrwa wszystko, co szykuje jej los.

Za swoją naiwność zostaje bardzo surowo ukarana. Bezpośrednio nie przyczyniła się do czyjegoś nieszczęścia, wydawałoby się, że nie jest niczemu winna. A jednak bierne przyzwolenie dla opresyjnego systemu, oddanie mu w służbę własnych dzieci jest dla niego pożywką, tworzeniem jego przyszłych kadr wychowanych w duchu ślepego posłuszeństwa. Annelore, mimomimo że jako jedna z nielicznych z rodziny przetrwa wojenną pożogę, płaci karę najwyższą. Do końca swoich dni jest dręczona wyrzutami sumienia, wspomnienia makabrycznych chwil są jak jątrząca się rana, która nigdy się nie zabliźni. Musi żyć ze świadomością zbrodni popełnionych przez swoich najbliższych.

Jej pamiętnik pozostaje jedynym świadectwem tego, jak długo żyła w nieświadomości i jak brutalne było z niej przebudzenie. Czy trafi w ręce ludzi, którzy jak wielu wcześniej, bez wahania ją potępią, czy może będą na tyle wrażliwi i dociekliwi, że poświęcą czas, by się z nim zapoznać i nie osądzą, a spróbują zrozumieć? Można zadać pytanie, jakie to ma znaczenie po tylu latach? Dla autorki pamiętnika ogromne jest to swego rodzaju rozliczenie z przeszłością, którego nikt z jej bliskich już nie wysłucha. Może gdzieś w duchu także spełnienie dziewczęcego marzenia o karierze pisarskiej.

Równie ważnym, choć niemym bohaterem pamiętnika jest Elbląg. Miasto w ciągu tych kilkudziesięciu lat jest jedynym stałym elementem przestrzeni, w której zmienia się wszystko inne: ludność, język, przynależność państwowa. Tylko gdzieniegdzie, w skrytkach starych mieszkań przechowuje pamięć o przeszłości, historie czekające na odkrycie, jak pamiętnik Annelore Heike.

Monika Kurek