Współczesna medycyna stoi na bardzo wysokim poziomie. Oczywiście nie możemy mylić medycyny z państwową służbą zdrowia, gdyż – wbrew pozorom – to nie to samo. Wydaje się, że posiadamy leki na wszystko, ludzki organizm w skali makro stanowi coraz mniej tajemnic, a i diagnostyka (nie tylko ta pokazana w serialach medycznych) umożliwia szybkie rozpoznanie praktycznie każdej choroby. Pewnym wyzwaniem wciąż są nowotwory i choroby autoimmunologiczne, ale i tutaj postęp dokonuje się praktycznie z roku na rok. Wszystko zmierza w jednym kierunku – maksymalnemu przedłużeniu życia człowieka. Każdego człowieka.

Jednakże nie zawsze było tak wesoło. Jeszcze sto lat temu wiele chorób kończyło się śmiercią pacjenta, leki były dla bogatych, a o szczepionkach to mało kto słyszał. Pięćset lat temu prymat wiodła raczej medycyna ludowa, oparta na ziołach. Tysiąc lat temu człowiek żył średnio trzydzieści kilka lat, więc rozpoznanie choroby przypominało zgaduj-zgadulę, a los człowieka zależał od woli boga/bogów. A jak wyglądało leczenie ludzi nawet i pięć tysięcy lat temu? Jeżeli chcecie się tego dowiedzieć, to musicie sięgnąć po „Dawną medycynę” Thorwalda.

Thorwald w swej książce skupia się na Starożytnym Egipcie, Babilonii (i po części Asyrii), dawnych Indiach i Chinach, a także na Aztekach i Inkach. Dzięki temu otrzymujemy niezwykły pejzaż leczenia chorób, przeprowadzania zabiegów oraz opiekowania się pacjentem od rozpoznania choroby, aż po zabiegi pośmiertne. Autor nie tylko pokazuje, jak rozwijała się dawna medycyna, ale i stara się opisać podobieństwa pomiędzy alternatywnie rozwijanymi metodami. Tym samym jesteśmy w stanie nie tylko docenić pomysłowość ówczesnych lekarzy, ale i podziękować za urodzenie w czasach współczesnych.

Fragmenty dotyczące Egiptu, Babilonii i Indii są naprawdę interesujące. Zwłaszcza państwo znad Nilu jest szczegółowo opisane, gdyż dzięki procesowi mumifikacji zachowało się wiele materiału badawczego. Ludzkie zwłoki są świetnym potwierdzeniem panujących wówczas chorób i sposobów radzenia sobie z wieloma kontuzjami i innymi problemami na tle medycznym. Również papirusy zdradzają wiele tajemnic, więcej niż gliniane tabliczki znad Tygrysu i Eufraty, które raczej nie zachowały się do czasów współczesnych.

Ostatnie trzy rozdziały są bardzo krótkie i zdecydowanie niewystarczające dla zaspokojenia ciekawości. Z jednej strony rozumiem, że czasy konkwisty, to okres zdobywania i niszczenia, więc niewiele zachowało się z tamtego okresu nośników informacji, ale z drugiej odnoszę wrażenie, że w czasie powstawania tej książki (tj. w latach 80. XX wieku), więc wiele jeszcze nie odkryto. Podejrzewam więc, że aktualnie udałoby się zebrać więcej informacji o medycynie Inków czy Azteków.

Każda część rozpoczyna się od rozdziału poświęconemu krótkiej historii omawianego państwa. Dzięki temu poznajemy niezwykle istotny kontekst historyczny, który nam zrozumieć, w jakich czasach (i warunkach) przyszło pracować ówczesnym medykom. W końcu w burzliwych czasach trudno jest stworzyć fundamenty czegoś solidnego.

„Dawna medycyna” to książka satysfakcjonująca, ale pozostawiająca po sobie pewien niedosyt. Nie ma co się dziwić, skoro sam autor w posłowiu stwierdza, że jest to „pierwsza próba krótkiego zarysu wczesnej medycyny”. I to widać. Nie wiem, kto się zajmuje obszerniejszą wersją, ale mój apetyt jest rozbudzony i czekam na więcej. Mam tylko nadzieję, że nie będę musiał czekać kilku tysięcy lat.

Michał Wnuk