„Wyrzućmy z głów ten gąsior, przy którym nas przez wieki chłostano i upokarzano. Zbuntujmy się wreszcie. Jeśli jeszcze nie dość mamy powodów, to na co, u cholery, czekamy?
Pierwszym warunkiem, żeby przestać być pachołkiem, jest przestać samemu się nim czuć”.

Rafał A. Ziemkiewicz to znany polski dziennikarz, pisarz i publicysta. Jest osobą nieco kontrowersyjną, głównie za sprawą dosadnego języka, jakim się posługuje. Z jego głośnych książek można wymienić, chociażby „Michnikowszczyznę. Zapis choroby”, czy „Czas wrzeszczących staruszków”. Jednocześnie Ziemkiewicz jest obserwatorem i komentatorem bieżącej sytuacji politycznej.

Nakładem wydawnictwa Fabryka Słów ukazała się właśnie jego najnowsza książka pod tytułem „Cham niezbuntowany. Rzecz o polskim mentalu”. Autor chwali się w mediach społecznościowych, że jest to najlepiej sprzedający się tytuł w Polsce. O czym więc traktuje ta publikacja? Czy warto po nią sięgnąć? Czy Rafał A. Ziemkiewicz rzeczywiście pisze o „polskim mentalu”?

Po skończonej lekturze mam nieco mieszane uczucia. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że autor nie jest historykiem. Ziemkiewicz ukończył filologię polską, tymczasem w swojej książce co rusz w sposób autorytatywny dokonuje interpretacji polskiej historii. Niemniej jednak do wielu jego stwierdzeń i ocen naszej przeszłości można mieć wątpliwości. Najnowsze ustalenia
i interpretacje polskich historyków wprost przeczą niektórym twierdzeniom Ziemkiewicza. Zaskakujące, jak w wielu kwestiach autor podąża za linią obowiązującą w Polsce Ludowej.
Sam książka podzielona jest na dziewięć rozdziałów. Niektóre z nich otrzymały bardzo kontrowersyjne tytuły, co oczywiście było świadomym zabiegiem pisarza. Dzięki temu książka zyskała duży rozgłos i niejako darmową reklamę.

Spójrzmy na niektóre ich tytuły: „niewolnicy w ojczyźnie wolności”, „żydowski raj i żydowskie piekło”, czy w końcu „antysemityzm, z którego powinniśmy być dumni”. Jednak paradoksalnie najwięcej problemów ma Ziemkiewicz z historią Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Twierdzi on, że taka organizacja państwa o pięćset lat wyprzedzała Unię Europejską (nie będziemy w tym miejscu toczyć dyskusji, czy jest to, aby na pewno trafna ocena). Jak bowiem pogodzić oczywiste sprzeczności, że oto powstało państwo, „do którego ze wszystkich stron świata z zachodu, wschodu i południa, ciągnęli ludzie jak do ziemi obiecanej”, państwo chlubiące się wolnością i tolerancją dla wszystkich, a jednocześnie państwo bazujące na pańszczyźnie chłopów, niesprawności i nieskuteczności władzy, co w efekcie doprowadziło do jego upadku. Porównując Rzeczpospolitą Obojga Narodów ze Szwajcarią i krytykując tę pierwszą, że straciła niepodległość, podczas gdy Szwajcaria trwała i jest obecnie jednym z najbogatszych państw na świecie to już naprawdę nadużycie. Można powiedzieć o mnie, że jestem takim samym historykiem jak Ziemkiewicz, ale jako żywo nie spotkałem się z takim porównaniem. Czy w ogóle przyszło ono komuś do głowy? Przecież żadne państwo nie jest osobnym bytem, trzeba brać pod uwagę uwarunkowania zewnętrze, sąsiadów itp. Historia to nie laboratorium, że w sposób sztuczny można zestawić ze sobą dzieje Polski i Szwajcarii tak, jak to dla autora akurat wygodne. Zupełnie na ironię zakrawa fakt, że autor tymi słowami sam sobie przeczy. Oto bowiem postuluje teraz, abyśmy porzucili „zgniły” Zachód i zwrócili się ku Wschodowi. Abyśmy byli Zachodem dla Wschodu. Aby mieszkańcy Ukrainy i Białorusi używali polskiej waluty, korzystali z polskich banków (są w ogóle takie?) i pracowali w polskich firmach (podobne pytanie?). Przecież dokładnie tym samym była owa Rzeczpospolita Obojga Narodów. Niestety, nie przyniosło jej to sukcesu, za to Szwajcaria to wiadomo.

Podobnie z Grossem i Grabowskim. Ziemkiewicz mocno krytykuje ich za to, że zajmują się historią nie będąc historykami z wykształcenia. Na ironię zakrawa fakt, że autor robi dokładnie to samo.

„Cham niezbuntowany” to książka przede wszystkim zmuszająca do myślenia. Autor prowokuje, stawia śmiałe tezy i kontrowersyjne oceny. Ilekroć recenzuję takie książki to zawsze zachęcam
do uważnej i krytycznej lektury. Nie przyjmujmy niczego na wiarę. Pamiętajmy, że Rafał Ziemkiewicz nie jest profesorem historii, a jego książka to nie dzieło naukowe. To publicystyka, słowna szermierka. Cenna tym bardziej, kiedy wywołuje u czytelnika refleksje i zmusza do pogłębienia tematu.

Czy warto sięgnąć po ten tytuł? Oczywiście tak. Powinni to zrobić wszyscy interesujący się polską polityką i rzeczywistością, która nas otacza. Zachęcam.

Wojciech Sobański