Wiele wymagająca, ale jeszcze więcej dająca, zachwycająca powieść szkatułkowa. Generalnie pozbawiona jednej dominującej fabuły (choć jest nią swoisty koniec świata przedstawionego) - co dla mnie nie jest wadą. Przedmiotem życia też nie jest przecież tylko jedna sprawa….

„Ponieważ historia, którą Państwu opowiadam, jest prawdziwa, ma ona tę wadę, że się bez końca w przód i w tył, a także na wszystkie boki, włącza do innych historii, i że jest rozgałęziona, i że inne historie w nią wrastają albo też tylko - prawie niezauważalnie, niby cień przelatującego ptaka - przez nią się przemykają, że więc granice jej określić się dają tylko niewyraźnie w plątaninie wszystkich historii, na które składa się nasze życie” - tak Autor pośrednio określa swoją koncepcję.

Nie bez znaczenia jest, że poszczególne opowiadania snute są w swoistej ”kapsule czasu” po końcu świata – a zatem to nawet nie ”Dekameron”, gdzie w ten sposób zabijano nudę średniowiecznego ”lockdownu”.

Mimo to kolejne opowieści skrzą się niczym brylant. Jest tu i gotycka opowieść grozy, i „obyczajówka”, teksty ”płaszcza i szpady”, sporo muzykologii, opowieść inicjacyjna, brytyjska humoreska. Większość dotyczy dwóch najważniejszych – jak świat światem, nawet na koniec – ludzkich spraw, czyli płci i pieniędzy. Jedne wiążą się z drugimi, czasami sie zazębiają a nawet po dłuższym czasie z nagła są kontynuowane.

Największe wrażenie wywarły na mnie: tragikomiczny los szanowanego wuja Heina sprowadzonego swymi chuciami z wyżyn społecznych na dno upodlenia (wątek z „Błękitnego anioła” rodem?); wyprawa tzw. „myśliwych” w góry w celu zabicia jaszczura jako ilustracja odwiecznej chęci zabijania; płatni mordercy, którzy rezygnują ze zlecenia po wysłuchaniu fantazji niedoszłej ofiary (muzyka naprawdę łagodzi obyczaje!); dokonania Don Juana wobec żony oberżysty łasego na pieniądze oraz Don Juan wcielony w Juana d’Austria i zamieniony miejscami z Faustem, na czym najwięcej wygrał Leporello; zmaterializowane „perpetua mobili” czyli mechaniczni służący-karły nakręcający się wzajemnie co 24 godziny; dwaj chłopcy, którzy śpiewając kolędy nie w porę, doprowadzają do śmierci kolejnych członków swej arystokratycznej brytyjskiej rodziny („ale kto mieczem wojuje”….); podmieniony w czasie wojny śląskiej pruski król Fryderyk II oraz Jubileuszowy Dom Starców im. cesarza Franciszka Jozefa.

Imponuje przebogaty język, finezyjna konstrukcja zdań, bogactwo zróżnicowanych form stylistycznych. No i humor, z reguły czarno-wisielczy.

Przewrotny Autor ustami jednej z postaci deklaruje, że ”powieść jest tym lepsza, im więcej się z niej opuszcza”, ale najwyraźniej sam się z tym swoim poglądem nie zgadza.

Imponują muzykologiczne komentarze Rosendorfera: „Frauke bowiem krzyczała czasem w tonacjach durowych, a czasem w molowych – możecie sobie państwo wymierzyć obraz długotrwałości i rodzaj męczarni, jakie ta biedna dziewczyna musiała przecierpieć”.

Niestety, w pewnym miejscu pada zadziwiające zdanie: „Kobiety w ogóle nie powinny pisać”.

Opowieść zdaje się nie mieć końca: „Żadna historia w rzeczywistości nigdy się nie kończy (...), każda jest tylko cząstką większej historii i składa się z opowiadanych i przemilczanych mniejszych historii. A w każdej z nich czy się chce, czy nie, opowiada się bezsłownie także wszystkie cienie innych. Dlatego tak już jest: skoro się raz, jeden jedyny raz opowiedziało jakąś historię, która jest tylko oczkiem sieci tej wielkiej opowieści, skoro się wyzwoliło jedną historię to ona człowieka już nie puści, trzeba opowiadać dalej. A ponieważ samemu jest się historią, jak każde życie, staje się człowiek historią”.

Ale jednak nie. Koniec jednak istnieje:

„- Powieść – rzekł doktor Jacobi – powieść pod tytułem ‘Świat’ skończyła się.
- A my? – upomniała się pani premier, nie bez lekkiego wyrzutu w tonie. (…)
- My jesteśmy, że się tak wyrażę, epilogiem. Właściwie to wcale nie żyjemy. Jesteśmy zbyteczni”.

Choć z drugiej strony nie wszyscy nieinteligentni są zbyteczni: „Dokąd by się doszło, gdyby się głowę państwa usuwało tylko dlatego, że jest kompletnym idiotą”. Ano właśnie – dokąd!

Autor nie ukrywa inspiracji arcydziełem Potockiego. Nie przypadkiem zresztą pojawia się wzmianka o niej, gdy jeden z protagonistów zasłania się grubą księgą przed zamachem (…Czy sądzicie, że tylko przypadkowo nosiła tytuł: ‘Rękopis znaleziony w Saragossie’…?). Kula jednak przebija Księgę. A zatem pytanie, czy Rosendorfer przebił Potockiego….

Nagromadzeniem wymyślnych absurdów biurokracji, w czym C.K. Monarchii nie dorównało chyba żadne inne nowożytne państwo, dzieło to nieco przypomina mi inną szaloną książkę ukazującą opary absurdów władzy, każdej władzy – „Maskaradę geniuszy” Fritza von Herzmanovsky-Orlando. Jeśli ktoś lubi tego typu klimaty, satysfakcja gwarantowana (a nazwiska są tam jeszcze śmieszniejsze….).

Faktem zaś jest, że książka Rosendorfera może sprawiać niejakie trudności czytelnikom wychowanym na współczesnych przefabularyzowanych „bestsellerach”, które w bondowskim stylu gansgtersko-masowo mrożą krew na rozlewiskach otoczonych niewyraźnymi blankami pustki.

PS I tylko te rażące błędy redakcyjne w czytanym pierwszym wydaniu PIW z 1972 r.: nieszczęsny, wiecznotrwały „Św. Stefan” jako patron katedry we Wiedniu, wieszczek „Teirezjasz” czy dopełniacz od Palestriny – Palestrina, a od Caldary - Caldara. I kim jest ten „Dapontes”? Kogo oni tam do diabła zatrudniali?


Cytaty:

…Robiła wrażenie wcielonej cielesności, przywodzącej na myśl wszystkie myśli, tylko nie myśli przyzwoite...

…Otoczona jeszcze nimbem dziewiczości, lecz od czasu pierwszych nocy po weselu dotknięta już słodkimi palcami ziemskich rozkoszy...

…Nie było poduszki w domu, trawnika w parku, łodzi na jeziorze, niczego co by nie posłużyło ich miłości, gdy tylko choć na chwilę znaleźli się sami...

…Sama możliwość seksualna zatruwa wszystkie myśli między mężczyzną a kobietą….

…Ileż to osób płci mniej lub więcej żeńskiej przedefilowało przed nim, nie budząc w nim żadnych wzruszeń? To chyba sam los podkopał cokół jego niezłomności, sam los wtrącił go w słodką kipiel i oszołomionego rzucił na alabastrowe rafy grzechu...

…Muzyka operowa w stylu włoskim opiera się na kastratach i upada, kiedy ich brak. Głos kastrata pozwala bowiem na koloraturę i inne wyczyny śpiewacze z taki bogactwem wydechu, wobec którego musi skapitulować każdy żeński sopran…

…Było to tak zwane kłamstwo typu sera szwajcarskiego: prawdą są tylko dziury….

…Wikłałem się w coraz to nowe kłamstwa, których użyć musiałem, aby podanych uprzednio faktów nie można było jako kłamstwa rozpoznać. Wkrótce nie pozostało mi już nic innego, jak tu i owdzie wplatać odrobinę prawdy…

…Nigdy nie wiesz, czy nie śnisz…

…Ociemniali musza się zobowiązać, że według najlepszych swych sił popróbują zobaczyć balet, a głusi usłyszeć kantatę…

…Sam widok księdza mógł u niego, w niekorzystnych warunkach meteorologicznych, wywołać krwawienie z nosa…

…Ów inżynier skonstruował na razie na próbę dwa takie karły (…) Każdy z nich, gdy się go nakręci, funkcjonuje przez 24 godziny. Mechanizm jednego karła kończy zawsze swój bieg, gdy drugi jest od 12 godzin na chodzie, a każdy z nich ma wbudowany automat działający tak, że jeden drugiego o właściwej porze nakręca. Są wiec w ten sposób technicznymi braćmi syjamskimi, złączeni ze sobą nawzajem. W stosunku do siebie są obaj zawistni, każdy z powodu tych zalet, które posiada ów drugi, a jemu brak…

..Wrócił do Newcamp z jakąś Amerykanką noszącą straszliwie polskie nazwisko…

…Autorzy niektórych powieści historycznych (...) chętnie udają, że wiedzą rzeczy, które niedostępne są wszelkim źródłom historycznym i które być może nie były nawet znane współcześnie żyjącym. Przy tym mądrzejsi z tych autorów posługują się danymi niemożliwymi do sprawdzenia. Za szczególnie jednak bezczelne uważam postępowanie, gdy się przytacza treść rozmów między osobami historycznymi w dosłownym brzmieniu...

Ludzie (…) nie mają już teraz zielonego pojęcia o wojnie. Dawniej to każde pokolenie mniej więcej miało swoją wojnę, wtedy każdy wiedział, że podczas wojny jest tak a tak i tak dalej.

…Wszystko, co wiedziałem, to były tylko wskazówki, że nie istniał żaden sens świata…

Wiele wymagająca, ale jeszcze więcej dająca, zachwycająca powieść szkatułkowa. Generalnie pozbawiona jednej dominującej fabuły (choć jest nią swoisty koniec świata przedstawionego) - co dla mnie nie jest wadą. Przedmiotem życia też nie jest przecież tylko jedna sprawa….

„Ponieważ historia, którą Państwu opowiadam, jest prawdziwa, ma ona tę wadę, że się bez końca w przód i...