Mało znany w Polsce autor, chyba nie przetłumaczono żadnej z jego około 40 powieści. W Hiszpanii okres jego największej popularności to przełom XIX i XX wieku, chociaż pisał od lat 1870-tych do 1930-tych. Znany głównie z powieści obyczajowych. W sensie ideowym liberał, co sprawiało, że początkowo jego książki miały pewien umiarkowany kontestacyjny rys. Ale umiarkowany, bo choć społeczeństwo było raczej tradycyjne, to pisarzy postępowych było w tym czasie w Hiszpanii już sporo. W okresie międzywojennym był już za literackiego dinozaura. Dokonał żywota w dość makabrycznych okolicznościach w republikańskim Madrycie podczas wojny domowej. Samotny, zapomniany osiemdziesięcioletni starzec bez rodziny w ogarniętym chaosem mieście, prawdopodobnie zmarł w swoim mieszkaniu z głodu.

Mi osobiście Palacio Valdes kojarzy się z Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem, głównie ze wzgledu na ich ogromną popularność w początkach XX wieku i tragiczną starość dekady potem (tyle że odmiennie niż Tetmajer, Palacio Valdes nie zwariował). Skojarzenie może literacko nie całkiem uprawnione, bo Tetmajer był modernistą pełną gębą, a Palacio tkwił jeszcze mocno w poetyce realizmu, ale coś tam się znajdzie, np. obecność wsi w ich literaturze, a w dodatku La aldea perdida zawiera jednak elementy modernistyczne, np. nawiązania mitologiczne.

Natomiast żeby znaleźć porównywalną do La aldea perdida powieść w literaturze polskiej to chyba trzeba się mocno natrudzić. Ja nie znalazłem.

Powieść jest o dramatycznych przemianach spółecznych, wywołanych przez industrializację. Owszem, o industrializacji trochę się znajdzie, z Ziemią Obiecaną na czele, i to nawet w takim niekiedy infernalnym wymiarze, w Ziemi sporo jest postaci ze wsi, które los rzucił do Łodzi, niektóre są tragiczne, ale niektóre nie, mogą być nawet symbolem sukcesu. No i rzecz jest o mieście, a nie o wsi, którą przemysł niszczy. Takiej powieści w literaturze polskiej nie kojarzę, o nędzy polskiej wsi owszem, jak najbardziej, ale nie o przemysłowym walcu, który miażdży tradycyjne wiejskie struktury.

La aldea perdida (powiedzmy, „Zagubiona gmina”) to tytuł dwuznaczny. Zagubiona w sensie położona na odludziu, nieodwiedzana, ale zagubiona także jako wieś która była, zaginiona, stracona, bo czas ją zniszczył. Dobrze się czyta jeśli ktoś wprawia się w hiszpańskim, niewymuszony język, linearna narracja, bez modernistycznych udziwnień, segmentacja tekstu ułatwia czytanie. Może za wyjątkiem tej mitologii (Demeter- Pluton),nieco skąpych dialogów i pojawiających się tu i ówdzie asturyjskich regionalizmów. Pomimo całej tej mitologicznej otoczki, rzecz ma chyba też sporą wartość informacyjną, Palacio pochodził z tamtego regionu, wychował się tam, miał krewnych na wsi, wiedział o czym pisze, więc powieść to trochę jak czytanie reportażu z Asturii sprzed 100 lat (chociaż to nie jest jeszcze ten poziom co Aragonia u Polo y Peyrolona, którego powieści mogą służyć za podręczniki do etnografii). Ja czytając książkę zjeździłem cały ten rejon na StreetView w GoogleMaps, posuwając się za narracją.

Aldea to jest powieść z jego średniego okresu (1911). Tu już tradycja nie występuje jako hamulec, narzędzie konwenansu, społecznej opresji, forma hipokryzji (jak w jego najsłynniejszej Marcie i Marii, 1883). To tradycja zaczyna oznaczać porządek, społeczną równowagę, prawość, wartości rodzinne, a przemysł, czyli nowe, to nie postęp, modernizacja, lepsze życie, tylko chaos, deprawacja, a nawet zbrodnia.

Powieść dziesiątki razy wznawiana, chyba lektura szkolna. Sam przegląd okladek wszystkich tych hiszpańskich wersji jest ciekawy jako wędrówka przez style estetyczne i poniekąd interpretacje powieści. Gmina usiłuje zarabiać na powieści, wytyczono trasy turystyczne powieściowymi szlakami, miejscowi odgrywają sceny z powieści, hotele i restauracje w rejonie nawiązują do powieści, itede itepe. W 1948 nakręcono film na podstawie powieści (podobno nieudany, nigdzie go nie widziałem, na YT są tylko fragmenty).

Mało znany w Polsce autor, chyba nie przetłumaczono żadnej z jego około 40 powieści. W Hiszpanii okres jego największej popularności to przełom XIX i XX wieku, chociaż pisał od lat 1870-tych do 1930-tych. Znany głównie z powieści obyczajowych. W sensie ideowym liberał, co sprawiało, że początkowo jego książki miały pewien umiarkowany kontestacyjny rys. Ale umiarkowany, bo...