Niniejsza książka stanowi pierwszy w nauce polskiej syntetyczny tom poświęcony czasom IV wieku. W stuleciu tym państwo rzymskie przeszło fundamentalne reformy, które trwale zmieniły polityczne, ustrojowe, religijne i gospodarcze oblicze świata śródziemnomorskiego. Książka została podzielona na dwie części. W pierwszej – zatytułowanej Dzieje – autorzy przedstawiają losy cesarstwa rzymskiego od wstąpienia na tron cesarza Dioklecjana (284) do śmierci Teodozjusza I (395),jak również szkic poświęcony dziejom Persji, drugiego – obok Rzymu – supermocarstwa tamtej epoki. W drugiej części – Struktury – przedstawiono zagadnienia związane z funkcjonowaniem cesarstwa: jego strukturą administracyjną i prawną, organizacją armii, życiem miast, rolą religii chrześcijańskiej i niechrześcijańskiej oraz przemianami w sztuce.
Autorami monografii są badacze związani z ważnymi ośrodkami naukowymi w kraju – Białymstokiem, Gdańskiem, Krakowem, Łodzią i Toruniem. Każdy z nich starał się przedstawić w omawianym przez siebie rozdziale najnowszy stan badań, w tym także aspekty najczęściej w nauce dyskutowane.