Stalin. Nowa biografia

Nie jestem znawcą biografii Stalina ani epoki stalinizmu. Po książkę Olega Khlevniuka "Stalin. Nowa biografia" sięgnęłam dzięki zachęcającym recenzjom, tym bardziej że wciąż pamiętam pasjonującą lekturę "Stalin. Dwór czerwonego cara" Simona Montefiorego.
Książki Khlevniuka nie czyta się tak łatwo, chociaż nie jest też męczącą publikacją naukową. Jako zwykły czytelnik z umiarkowaną wiedzą historyczną nie chcę się wypowiadać o stronie merytorycznej, czy jest nowatorska, czy faktycznie obala mity, czy jest przełomowo odkrywcza. Dla mnie lektura była satysfakcjonującą chronologicznie poukładaną historią Związku Radzieckiego, która uzupełniła moje luki wiedzowe i przedstawiła fakty na podstawie nowych (niedawno odtajnionych) moskiewskich źródeł archiwalnych.

Khlevniuk ukazuje postać Stalina (od dzieciństwa, nauki, okresu więzienia i zesłania) w szerokim kontekście historycznym, dzięki czemu dostajemy analizę i ocenę kolejnych procesów historycznych: począwszy od dojścia Lenina do władzy i dramatycznej rosyjskiej wojny domowej, potem podbój, a właściwie uśmiercanie, rosyjskiej wsi poprzez krwawą rewolucyjną kolektywizację i nieskuteczną industrializację, a w rezultacie Wielki Głód na Ukrainie nazywany przez autora "Głodem Stalina" (szczyt 1932-1933 r.) oraz cały stalinowski reżim polegający na mordach, torturach, zsyłkach (szczyt: Wielki Terror 1937-1938), wreszcie błędy II wojny światowej (słabe kierownictwo gospodarcze i wojskowe), bezlitosne poświęcanie żołnierzy i ludności cywilnej — aż po śmierć Stalina w 1953 roku.

Khlevniuk konsekwentnie przedstawia silną osobowość Stalina, który najpierw lawirując i elastycznie dopasowując się do okoliczności, zyskuje akceptację Lenina, a po jego śmierci umiejętnie i bezwzględnie eliminuje rywali (kampania antytrockistowska, zniszczenie Kamieniewa i Zinowjewa), potem tym samym sposobem ucina okres kolektywnego kierownictwa na rzecz indywidualnej dyktatury. Stalin od początku prowadził politykę zastraszania i opozycji (działania przeciw "elementom kapitalistycznym"), i podwładnych (każda decyzja była sprawdzana, nie tylko pod względem sensowności, ale przede wszystkim dla wykrycia braków ideologicznych). Nigdy nie miał zahamowań, gdy mógł sięgnąć po przemoc. Był okrutny w stosowaniu bezwzględnych represji i czystek w ZSRR. Wprowadził totalitarne rządy oparte na terrorze.

Omawiając życie prywatne Stalina, autor koncentruje się na zainteresowaniach "wożda". Lubił czytać (podobno 400-500 stron dziennie), ale czytał książki "społecznie istotne". Oprócz Marksa i Lenina sięgał po literaturę okresu sowieckiego, natomiast nie znał literatury pięknej. Lubił książki historyczne, bo fakty z przeszłości (np. brutalny Iwan IV Groźny był okrzyknięty dzielnym obrońcą Rosji) pozwalały mu uprawomocniać własną politykę. Do swojej narracji dostosowywał współczesnych sowieckich autorów, literatura i sztuka interesowały go jako narzędzia ideologiczne, stanowiły część aparatu propagandowego. Podobnie według użyteczności ideologicznej oceniał nowo powstałe filmy, które "sprawdzał" na seansach w kremlowskim kinie.
Świat Stalina oparty na walce klasowej był prosty. Dla niego zbrodnie reżimu były umotywowane i usprawiedliwione. W ramach ideologii nie było miejsca na złożoną rzeczywistość. Jednowymiarowy światopogląd upraszczał życie dyktatora.
Bagatelizował ekonomię polityczną, nie przejmował się kryzysem gospodarczym (najlepszą pożywką dla komunistycznego reżimu) i śmiercią milionów ludzi z głodu. Najważniejsze było doprowadzenie społeczeństwa do stanu całkowitej uległości. Taki model świata pozwalał mu utrzymywać władzę i manipulować wszystkimi.

Nie jestem znawcą biografii Stalina ani epoki stalinizmu. Po książkę Olega Khlevniuka "Stalin. Nowa biografia" sięgnęłam dzięki zachęcającym recenzjom, tym bardziej że wciąż pamiętam pasjonującą lekturę "Stalin. Dwór czerwonego cara" Simona Montefiorego.
Książki Khlevniuka nie czyta się tak łatwo, chociaż nie jest też męczącą publikacją naukową. Jako zwykły czytelnik z...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

To z pewnością dość dobra książka historyczna, ale niestety niezbyt dobra biografia.

Zawartość Stalina w Stalinie zdumiewająco niska...

Podczas czytania ma się wrażenie że artysta postanowił namalować portret, ale w trakcie pracy tak bardzo urzekł go krajobraz za plecami modela, że z portretu zrobił się pejzaż.
Pejzaż ów, czyli mechanizmy zarządzania Sowieckim Sojuzem, przedstawione są dość dokładnie i barwnie.
W książce autor skupił się raczej na procesie rozrastania się Josifa i wypełnianiu przez niego otaczającej go przestrzeni.
Im większy był Stalin, im dalej sięgały jego macki, tym mniejsi byli pozostali bolszewicy.

Strach "najbliższych towarzyszy" przed Kobą momentami jest wręcz wyczuwalny podczas lektury...

Do wiedzy o dyktatorze jako takiej, pozycja ta wnosi raczej niewiele, więc słowo "nowa" w tytule odnosi się chyba jedynie do tego, że swego czasu była to pozycja najnowsza na rynku.

Komu polecam?
Miłośnikom biografii raczej niespecjalnie, zainteresowanym historią, być może, choć myślę, że istnieją znacznie lepsze opracowania dziejopisarskie.

Dla kogo więc jest ta książka?
Nie wiem...

To z pewnością dość dobra książka historyczna, ale niestety niezbyt dobra biografia.

Zawartość Stalina w Stalinie zdumiewająco niska...

Podczas czytania ma się wrażenie że artysta postanowił namalować portret, ale w trakcie pracy tak bardzo urzekł go krajobraz za plecami modela, że z portretu zrobił się pejzaż.
Pejzaż ów, czyli mechanizmy zarządzania Sowieckim Sojuzem,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Z perspektywy osoby interesującej się historią zupełnie amatorsko - książka syntetycznie przedstawia nie tylko biografię Stalina, ale również solidnie opisuje tło historyczne. W mojej opinii Autorowi udało się w ten sposób zachować tę równowagę, o której wspomniał we wstępie - równowagę pomiędzy dwiema skrajnościami w prezentowaniu biografii postaci historycznej jako kontekstu bez duszy albo duszy bez kontekstu. Interesujący jest również pomysł na dwutorowe przedstawienie przebiegu wydarzeń -Autor przeplata czas i miejsce akcji ukazywane w kolejnych rozdziałach, na przemian opisując linearny ciąg zdarzeń oraz perspektywę ostatnich chwil życia Stalina. Czytelnik może wybrać w jaki sposób chce zgłębiać historię dyktatora - czysto chronologicznie czy też z jednoczesnym spojrzeniem na opisywane wydarzenia przez pryzmat jego dogorywającego życia.
Nie jestem w stanie ocenić, czy biografia ta jest w istocie przełomowa, niemniej jednak uważam, że stanowi bazowe źródło wiedzy o stalinizmie. Należy przy tym podkreślić, że sam Autor zwraca uwagę na jej okrojony charakter, dlatego też nie będzie ona wystarczająca dla osób chcących szczegółowo zgłębić temat.

Z perspektywy osoby interesującej się historią zupełnie amatorsko - książka syntetycznie przedstawia nie tylko biografię Stalina, ale również solidnie opisuje tło historyczne. W mojej opinii Autorowi udało się w ten sposób zachować tę równowagę, o której wspomniał we wstępie - równowagę pomiędzy dwiema skrajnościami w prezentowaniu biografii postaci historycznej jako...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

To monumentalne dzieło nie do końca spelniło moje oczekiwania, niemniej oceniam je wysoko i nie żałuję czasu spędzonego z historią opowiedzianą przez autora.

Na uwagę zasługuje bez wątpienia fakt, że Oleg Khlevniuk w przeciwieństwie do innych biografów i badaczy stalinizmu nie przeżywa fascynacji dyktatorem. Mam tu na myśli Simona Sebaga Montefiore oraz Sheilę Fitzpatrick, którzy w swych świetnie napisanych książkach pisali o Kobie z rosnącą sympatią. Rzecz niesłychana.

Autor dokonuje pomysłowego zabiegu – rozdziały na przemian opowiadają ostatnie dni dyktatora i historię jego całego życia. To naprzemienne skrócenie i wydłużenie perspektywy nadaje książce duży dynamizm. To czego mi najbardziej zabrakło to brak poruszenia problemu GUŁagów. Niewykluczone, że Khlevniuk wyszedł z założenia, że czytelnik może przeczytać dostęną i bogatą literaturę faktu z arcydzielami Sołżenicyna i Szałamowa na czele.

Gdyby ktoś mnie pytał, którą książke warto polecić zasugerowałbym następującą kolejność: Jörg Baberowski i jego „Terror absolutny” oraz właśnie „Stalin. Nowa biografia” Khlevniuka.

To monumentalne dzieło nie do końca spelniło moje oczekiwania, niemniej oceniam je wysoko i nie żałuję czasu spędzonego z historią opowiedzianą przez autora.

Na uwagę zasługuje bez wątpienia fakt, że Oleg Khlevniuk w przeciwieństwie do innych biografów i badaczy stalinizmu nie przeżywa fascynacji dyktatorem. Mam tu na myśli Simona Sebaga Montefiore oraz Sheilę...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Nie dość ze drobiazgowo historia człowieka o którym prawdopodobnie powiedziano juz wszystko, to jeszcze napisana tak by zadowolić zarówno wytrawnych moli książkowych jak i tych którzy chcą się dowiedzieć czegoś nowego o Wodzu.

Nie dość ze drobiazgowo historia człowieka o którym prawdopodobnie powiedziano juz wszystko, to jeszcze napisana tak by zadowolić zarówno wytrawnych moli książkowych jak i tych którzy chcą się dowiedzieć czegoś nowego o Wodzu.

Pokaż mimo to

Więcej spodziwałem się po tej książce.

Więcej spodziwałem się po tej książce.

Pokaż mimo to

Nie zgadzam się z tym, że książka ta jest przełomem w badaniach stalinizmu, lecz oceniam ją głównie za świetne przedstawienie psychiki dyktatora.

Nie zgadzam się z tym, że książka ta jest przełomem w badaniach stalinizmu, lecz oceniam ją głównie za świetne przedstawienie psychiki dyktatora.

Pokaż mimo to

O ile ktoś nie czytał wcześniej żadnej tego typu pozycji jest świetna. W przeciwnym przypadku jedna z wielu, nie wnosząca nic nowego. Autor, moim zdaniem bardziej skupia się na sytuacji politycznej Rosji, niż na samym Stalinie.

O ile ktoś nie czytał wcześniej żadnej tego typu pozycji jest świetna. W przeciwnym przypadku jedna z wielu, nie wnosząca nic nowego. Autor, moim zdaniem bardziej skupia się na sytuacji politycznej Rosji, niż na samym Stalinie.

Pokaż mimo to

Założeniem konstrukcyjnym nowej biografii Stalina jest odniesienie się do życia politycznego i społecznego państwa z punktu widzenia ostatnich godzin życia dyktatora. Autor zdaje się nam mówić: wszystko, co obecne u schyłku życia ma swój początek w często zamierzchłych czasach. I choć zamysł to nienowy, wydaje się zajmujący, dając czytelnikowi nową perspektywę poznania tamtych czasów.

Oleg Khlevniuk wysnuwa wniosek, że Stalin był pod wielkim wrażeniem zdecydowania Lenina, jego upartego i nieustępliwego nalegania na realizację swojego programu działania pod hasłami: „Najważniejsza jest walka z wrogiem”; „Zobaczymy, co będzie później” i „Nie może być gorzej”.

W czasie oblężenia Carycyna w 1918 roku, Stalin pierwszy raz stosuje swój popisowy numer ze spiskiem kontrrewolucyjnym, co służyło mu nie tylko jako wojskowemu dyletantowi, ale przede wszystkim pozwalało na zyskanie pewności jakimi metodami najlepiej zdobyć władzę.

W życiu wodza nie ma żadnej tajemnicy - w tym tonie i rzeczowo sformułowana jest ta biografia. Stalin jest sprawny i umie wykorzystać niezdecydowanie innych, czym doprowadza do marginalizacji konkurentów. Jednym z zasług autora było postawienie na wyjaśnienie wyniesienia dyktatora i uczynienie tego w sposób przekonywujący. Zakreślono całą masę sprzyjających temu uwarunkowań, poczynając od jego osobowości i ambicji poprzez trudności w zaopatrzeniu i politykę wewnętrzną, a kończąc na sytuacji międzynarodowej.

Gdybym miał zaryzykować jedno zdanie, o czym jest ta biografia powiedziałbym, że traktuje ona o roli jednego człowieka w umacnianiu władzy na własnym i cudzym podwórku w przeciwieństwie do rozwiązywania rzeczywistych problemów, z jednym wyjątkiem: znalezieniem się w obozie zwycięzców II wojny światowej.

Założeniem konstrukcyjnym nowej biografii Stalina jest odniesienie się do życia politycznego i społecznego państwa z punktu widzenia ostatnich godzin życia dyktatora. Autor zdaje się nam mówić: wszystko, co obecne u schyłku życia ma swój początek w często zamierzchłych czasach. I choć zamysł to nienowy, wydaje się zajmujący, dając czytelnikowi nową perspektywę poznania...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Na temat Stalina napisano już wiele biografii. Po co zatem kolejna? Pierwsze co przyszło mi do głowy, to fakt, że biografia Khlevniuka jest bardzo przystępne dla amatora historii, a ponadto jest to kompletne opracowanie obejmujące całe życie Stalina, podparte rzeczowym badaniem archiwów – również tych najnowszych. Szczególnie ciekawe są wnioski, jakie autor wyciąga podczas lektury. Wskazuje na rolę przypadku w drodze Stalina na szczyt władzy. Z kart książki wyłania się ciekawy obraz człowieka, który został przeznaczony na popa, a ostatecznie skończył jako zagorzały przeciwnik kościoła i krzewiciel idei komunizmu. Uczucia, jakie mógł żywić Józef Dżugaszwili ostatecznie uleciały, gdy srodze doświadczony przez życie przybrał imię Stalina i posiadł niemal nieograniczoną władzę. Opracowanie Khlevniuka jest jednym z najlepszych jakie czytałem do tej pory. Autorowi udało się połączyć znane fakty z popularnonaukową narracją. Książka stanowi pewnego rodzaju powieść o znamionach kryminalnych. Przez wszystkie rozdziały przewijają się wątki, które ostatecznie splatają się na końcu. Na szczególną uwagę zasługuje opis ostatniego wieczoru życia Stalina, który podzielony na kilka części znajduje się na końcu każdego z rozdziałów.

Na temat Stalina napisano już wiele biografii. Po co zatem kolejna? Pierwsze co przyszło mi do głowy, to fakt, że biografia Khlevniuka jest bardzo przystępne dla amatora historii, a ponadto jest to kompletne opracowanie obejmujące całe życie Stalina, podparte rzeczowym badaniem archiwów – również tych najnowszych. Szczególnie ciekawe są wnioski, jakie autor wyciąga podczas...

więcej

mniej

Pokaż mimo to