Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Nie jestem znawcą biografii Stalina ani epoki stalinizmu. Po książkę Olega Khlevniuka "Stalin. Nowa biografia" sięgnęłam dzięki zachęcającym recenzjom, tym bardziej że wciąż pamiętam pasjonującą lekturę "Stalin. Dwór czerwonego cara" Simona Montefiorego. Książki Khlevniuka nie czyta się tak łatwo, chociaż nie jest też męczącą publikacją naukową. Jako zwykły czytelnik z umiarkowaną wiedzą historyczną nie chcę się wypowiadać o stronie merytorycznej, czy jest nowatorska, czy faktycznie obala mity, czy jest przełomowo odkrywcza. Dla mnie lektura była satysfakcjonującą chronologicznie poukładaną historią Związku Radzieckiego, która uzupełniła moje luki wiedzowe i przedstawiła fakty na podstawie nowych (niedawno odtajnionych) moskiewskich źródeł archiwalnych. Khlevniuk ukazuje postać Stalina (od dzieciństwa, nauki, okresu więzienia i zesłania) w szerokim kontekście historycznym, dzięki czemu dostajemy analizę i ocenę kolejnych procesów historycznych: począwszy od dojścia Lenina do władzy i dramatycznej rosyjskiej wojny domowej, potem podbój, a właściwie uśmiercanie, rosyjskiej wsi poprzez krwawą rewolucyjną kolektywizację i nieskuteczną industrializację, a w rezultacie Wielki Głód na Ukrainie nazywany przez autora "Głodem Stalina" (szczyt 1932-1933 r.) oraz cały stalinowski reżim polegający na mordach, torturach, zsyłkach (szczyt: Wielki Terror 1937-1938),wreszcie błędy II wojny światowej (słabe kierownictwo gospodarcze i wojskowe),bezlitosne poświęcanie żołnierzy i ludności cywilnej — aż po śmierć Stalina w 1953 roku. Khlevniuk konsekwentnie przedstawia silną osobowość Stalina, który najpierw lawirując i elastycznie dopasowując się do okoliczności, zyskuje akceptację Lenina, a po jego śmierci umiejętnie i bezwzględnie eliminuje rywali (kampania antytrockistowska, zniszczenie Kamieniewa i Zinowjewa),potem tym samym sposobem ucina okres kolektywnego kierownictwa na rzecz indywidualnej dyktatury. Stalin od początku prowadził politykę zastraszania i opozycji (działania przeciw "elementom kapitalistycznym"),i podwładnych (każda decyzja była sprawdzana, nie tylko pod względem sensowności, ale przede wszystkim dla wykrycia braków ideologicznych). Nigdy nie miał zahamowań, gdy mógł sięgnąć po przemoc. Był okrutny w stosowaniu bezwzględnych represji i czystek w ZSRR. Wprowadził totalitarne rządy oparte na terrorze. Omawiając życie prywatne Stalina, autor koncentruje się na zainteresowaniach "wożda". Lubił czytać (podobno 400-500 stron dziennie),ale czytał książki "społecznie istotne". Oprócz Marksa i Lenina sięgał po literaturę okresu sowieckiego, natomiast nie znał literatury pięknej. Lubił książki historyczne, bo fakty z przeszłości (np. brutalny Iwan IV Groźny był okrzyknięty dzielnym obrońcą Rosji) pozwalały mu uprawomocniać własną politykę. Do swojej narracji dostosowywał współczesnych sowieckich autorów, literatura i sztuka interesowały go jako narzędzia ideologiczne, stanowiły część aparatu propagandowego. Podobnie według użyteczności ideologicznej oceniał nowo powstałe filmy, które "sprawdzał" na seansach w kremlowskim kinie. Świat Stalina oparty na walce klasowej był prosty. Dla niego zbrodnie reżimu były umotywowane i usprawiedliwione. W ramach ideologii nie było miejsca na złożoną rzeczywistość. Jednowymiarowy światopogląd upraszczał życie dyktatora. Bagatelizował ekonomię polityczną, nie przejmował się kryzysem gospodarczym (najlepszą pożywką dla komunistycznego reżimu) i śmiercią milionów ludzi z głodu. Najważniejsze było doprowadzenie społeczeństwa do stanu całkowitej uległości. Taki model świata pozwalał mu utrzymywać władzę i manipulować wszystkimi.