Łatwo jest zawieść ludzkie oczekiwania. Wystarczy zepsuć ostatnią część trylogii – tylko tyle i aż tyle. Wtedy od razu wcześniejsze dokonania zostają przekreślone. Ludzie pamiętają tylko o ostatnim spotkaniu, zapominając o licznych radościach, którymi zostali obdarowani poprzednio. Tym samym powstaje pewien dysonans, impas nie do pokonania. No bo jak dalej lubić bohatera, skoro wiemy, jak skończy? Jak wrócić do wspaniałej historii, która na końcu nie oferuje żadnych pozytywów? Jedna chwila słabości zniszczyła wszystko.

Nie chcę więc tutaj przekreślać wszystkich dokonań Niklasa Natta och Daga. Pozornie w „1795” dostajemy więcej tego samego: naturalizmu, sztokholmskiej scenerii oraz krwistych (chociaż mocno dwuwymiarowych) bohaterów. Tylko tym razem autor zjadł własny ogon i zamiast postawić na nową sprawę, napisał bezpośrednią kontynuację „1794”, przez co w dużej mierze mamy do czynienia z powieścią społeczno-socjologiczną, a nie z kryminałem. A – z całym szacunkiem – nie na to się pisałem.

Książka jak zwykle podzielona jest na kilka części, jednak tym razem śmiało można powiedzieć, że pierwsze trzy są kompletnie niepotrzebne. Najpierw obserwujemy, jak Cardell i Winge szukają śladów po Cetonie i Stinie, potem autor pokazuje nam, co po wielkim finale „1794” spotkało zdemoralizowanego Tycho, a następnie poznajemy Eliasa, który opiekuje się pewną wycofaną z życia kobietą. Na końcu – jak zwykle – Niklas Natt och Dag spina wszystkie wątki w całkiem interesujący sposób. Momentami leniwy i dogodny dla bohaterów, ale jednak ciekawy. Tak więc dla osób nielubiących tracić czasu polecam przeczytanie samej końcówki jako epilogu do drugiego tomu.

Żebyśmy się dobrze zrozumieli – autor wciąż pisze wspaniale i rewelacyjnie oddaje klimat osiemnastowiecznego Sztokholmu. Tylko od powieści kryminalnej mam kompletnie inne oczekiwania. Świetnie rozumie to Anna Kańtoch, która bardzo sprawnie pospinała wątki w „Jesieni zapomnianych”. I tego samego oczekiwałem w „1795”. Ale staram się nie obrażać na autora i mam nadzieję, że jak zacznie kolejny cykl, to tym razem lepiej wszystko zakończy. W innym razie solidnie się na siebie pogniewamy.

A przecież Niklas Natt och Dag ma wiele do zaoferowania. Sztokholm w jego wykonaniu jest miastem z krwi i kości: śmierdzącym, pełnym zagrożeń i ewoluującym. Chciałbym, aby więcej pisarzy przykładało się tak do opisów tła. Mieszkańcy rozmawiają o prawdziwych problemach, a elity… żyją jak elity, czyli walczą o władzę, absolutnie nie licząc się z przeciętnym obywatelem. W tym paskudnym świecie każdy funkcjonuje jak może, modląc się o ciepłą zimę i niewielkie opady deszczu na wiosnę. Proza życia. Można odnieść wrażenie, że przez te dwieście lat niewiele się zmieniło. Arystokracja szuka rozrywek, a motłoch chce przetrwać. Pewne ludzkie cechy są nie tylko uniwersalne, ale wręcz ponadczasowe.

W tym kotle pomysłów wątek kryminalny źle wybrzmiał. W przeciwieństwie do całej reszty. Dlatego też skłaniam się ku myśli, aby autorowi dać kolejną szansę. Nie wiem, kiedy uraczy nas nową pozycją, ale sięgnę po nią z czystej ciekawości. A póki co pozostaje niedosyt, że trzeci tom tej historii jest po prostu średni.

Michał Wnuk