Nie chcę więc tutaj przekreślać wszystkich dokonań Niklasa Natta och Daga. Pozornie w „1795” dostajemy więcej tego samego: naturalizmu, sztokholmskiej scenerii oraz krwistych (chociaż mocno dwuwymiarowych) bohaterów. Tylko tym razem autor zjadł własny ogon i zamiast postawić na nową sprawę, napisał bezpośrednią kontynuację „1794”, przez co w dużej mierze mamy do czynienia z powieścią społeczno-socjologiczną, a nie z kryminałem. A – z całym szacunkiem – nie na to się pisałem.

Książka jak zwykle podzielona jest na kilka części, jednak tym razem śmiało można powiedzieć, że pierwsze trzy są kompletnie niepotrzebne. Najpierw obserwujemy, jak Cardell i Winge szukają śladów po Cetonie i Stinie, potem autor pokazuje nam, co po wielkim finale „1794” spotkało zdemoralizowanego Tycho, a następnie poznajemy Eliasa, który opiekuje się pewną wycofaną z życia kobietą. Na końcu – jak zwykle – Niklas Natt och Dag spina wszystkie wątki w całkiem interesujący sposób. Momentami leniwy i dogodny dla bohaterów, ale jednak ciekawy. Tak więc dla osób nielubiących tracić czasu polecam przeczytanie samej końcówki jako epilogu do drugiego tomu.

Żebyśmy się dobrze zrozumieli – autor wciąż pisze wspaniale i rewelacyjnie oddaje klimat osiemnastowiecznego Sztokholmu. Tylko od powieści kryminalnej mam kompletnie inne oczekiwania. Świetnie rozumie to Anna Kańtoch, która bardzo sprawnie pospinała wątki w „Jesieni zapomnianych”. I tego samego oczekiwałem w „1795”. Ale staram się nie obrażać na autora i mam nadzieję, że jak zacznie kolejny cykl, to tym razem lepiej wszystko zakończy. W innym razie solidnie się na siebie pogniewamy.

A przecież Niklas Natt och Dag ma wiele do zaoferowania. Sztokholm w jego wykonaniu jest miastem z krwi i kości: śmierdzącym, pełnym zagrożeń i ewoluującym. Chciałbym, aby więcej pisarzy przykładało się tak do opisów tła. Mieszkańcy rozmawiają o prawdziwych problemach, a elity… żyją jak elity, czyli walczą o władzę, absolutnie nie licząc się z przeciętnym obywatelem. W tym paskudnym świecie każdy funkcjonuje jak może, modląc się o ciepłą zimę i niewielkie opady deszczu na wiosnę. Proza życia. Można odnieść wrażenie, że przez te dwieście lat niewiele się zmieniło. Arystokracja szuka rozrywek, a motłoch chce przetrwać. Pewne ludzkie cechy są nie tylko uniwersalne, ale wręcz ponadczasowe.

W tym kotle pomysłów wątek kryminalny źle wybrzmiał. W przeciwieństwie do całej reszty. Dlatego też skłaniam się ku myśli, aby autorowi dać kolejną szansę. Nie wiem, kiedy uraczy nas nową pozycją, ale sięgnę po nią z czystej ciekawości. A póki co pozostaje niedosyt, że trzeci tom tej historii jest po prostu średni.

Michał Wnuk