„W dystyngowanej atmosferze eleganckiej willi na wytwornym przedmieściu Berlina spotkało się piętnastu wykształconych, cywilizowanych urzędników reprezentujących wykształcone, cywilizowane społeczeństwo, by przy zachowaniu wszelkich form towarzyskich wyrazić milczącą zgodę na ludobójstwo.”

Czy konferencja w Wannsee, zorganizowana 80 lat temu przez Reinharda Heydricha, była rzeczywiście nazistom potrzebna po to, aby masowe mordy Żydów wspięły się na wyższy szczebel i doprowadziły do ich Zagłady? Historyk Holocaustu Mark Roseman przytacza na ten temat wiele opinii innych badaczy, mniej lub bardziej wiarygodne świadectwa nazistowskich zbrodniarzy - uczestników konferencji, później podsądnych w procesach norymberskich i sądzonego w Jerozolimie Adolfa Eichmana, najbliższego współpracownika Heydricha, oraz zamieszcza w książce jedyną zachowaną kopię protokołu z Wannsee. Wyłania się z tego materiału obraz tyleż przerażający, co nadal trudny do pojęcia, jak do takiej degrengolady w historii ludzkości mogło dojść.

Układ książki jest przejrzysty. Zapewne każdy rozdział może być inaczej oceniany przez profesjonalistów niż przez czytelnika-laika. Nie będę się starała eksponować różnic między badaczami, tym bardziej że dla mnie większość poruszonych zagadnień kończy się nadal znakiem zapytania.
1. „Najbardziej haniebny dokument” - cudzysłów w tytule rozdziału, odnoszącego się do Protokołu z Wannsee przytoczonego pod koniec książki, jest nie tylko cytatem, sugeruje również szereg wątpliwości zarówno co do znaczenia samego spotkania, jak i wartości poznawczej protokołu
2. Od Mein Kampf do masowych mordów 1919-1941. Ważny rozdział, choć oczywiście bardzo skrótowo traktuje na przykład kwestię antysemityzmu w ideologii nazistowskiej. Czy zapowiedzią planu eksterminacji Żydów była „Mein Kampf” (1925/1927),wygłaszane w różnych okolicznościach „proroctwa” Hitlera o Europie bez Żydów, ustawy norymberskie (1935),mordercze instynkty tłumu podczas pogromu zwanego nocą kryształową (1938)? Jak emigrację pół miliona niemieckich Żydów, zastąpiły projekty „deportacji” i „ewakuacji” Żydów ze wszystkich europejskich państw i co te terminy w istocie znaczyły?*
3. Od masowych morderstw do ludobójstwa. Obóz straceń w Chełmnie, w którym do eksterminacji jeńców użyto spalin. W tym czasie trwała już budowa Bełżca. Podrozdział pt. Nieuchwytna rola Hitlera jest kontynuacją, zainicjowanych w poprzednich rozdziałach rozważań na temat bezpośredniej inspiracji führera, jego często ezopowego języka oraz pasa transmisyjnego różnych organów władzy, partyjnej, policyjnej i cywilnej.
4. Willa, jezioro, spotkanie, oraz
5. Bardzo udany dzień. Gośćmi Heydricha byli stosunkowo młodzi, wykształceni urzędnicy relatywnie niższego stopnia, zastępcy gauleiterów, sekretarze stanu itp. Czy rzeczywiście chodziło przede wszystkim o zasypanie różnic między decydentami we władzach partyjnych i cywilnych, o podjęcie decyzji jedynie w takich sprawach jak żydowscy mieszańcy (Mischlinge)* oraz o przychylenie się do żądania gubernatora Hansa Franka (w Wannsee reprezentował go zastępca Josef Bühler) natychmiastowego pozbycia się z Generalnego Gubernatorstwa wszystkich Żydów?

Protokół z Wannsee i komentarze doń Rosemana potwierdzają zawarte w książce spekulacje i wątpliwości. Goście Heydricha konkretnych rozstrzygnięć podjąć nie mogli zarówno ze względu na swą rangę, jak i brak przygotowania wówczas na przykład infrastruktury transportowej. Świadczy o tym choćby fakt, źe największa liczba deportacji do obozów straceń przypadła na miesiące letnie 1942, ponad pół roku po konferencji i parę miesięcy po śmierci Heydricha w praskim zamachu. Często decyzje zapadały na mocy konkretnych rozkazów autoryzowanych przez Heinricha Himmlera. Nie ma jednak złudzeń, że wszyscy uczestnicy narady w Wannsee doskonale wiedzieli, co kryje się za formułą jej nadrzędnego celu: ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Według danych przytoczonych w Protokole miało ono objąć jedenaście milionów europejskich Żydów, z czego najwięcej z GG, ponad 2,5 miliona. Nikt w Wannsee nie protestował, nie zadawał dociekliwych pytań.

* Zawsze przy czytaniu o obłędnych ideologiach rządzących światem zastanawiam się nad rolą manipulacji językowych (takie skrzywienie zawodowe). Naziści, na czele z Hitlerem, byli w nich mistrzami. W książce Rosemana jest sporo takich przykładów. Mischlinge mieli w pewnym momencie wybór: deportacja czy sterylizacja. Wszyscy decydowali się na sterylizację. Niestety, system ówczesnej niemieckiej służby zdrowia nie wyrabiał. To taka uwaga na marginesie

„W dystyngowanej atmosferze eleganckiej willi na wytwornym przedmieściu Berlina spotkało się piętnastu wykształconych, cywilizowanych urzędników reprezentujących wykształcone, cywilizowane społeczeństwo, by przy zachowaniu wszelkich form towarzyskich wyrazić milczącą zgodę na ludobójstwo.”

Czy konferencja w Wannsee, zorganizowana 80 lat temu przez Reinharda Heydricha, była...

Każdy kto interesuje się tematem "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" zna jeden z jej symboli, jakim jest konferencja w willi Wannsee, która odbyła się w styczniu 1942 roku. 15 osób pod przewodnictwem Heydricha spotkało się w tej willi celem przedyskutowania "problemu żydowskiego". Autor pokazuje w tej książce kto został zaproszony na to spotkanie, jakie były głoszone przez poszczególne osoby poglądy, mamy pokazany protokół z tego spotkania (jedyny zachowany, oznaczony numerem 16, odnaleziony po wojnie). Autor stawia pytania i stara się na tyle na ile może na nie odpowiedzieć. Pyta po co odbyło się to spotkanie? Mimo tego, że do stycznia 1942 roku zgładzono w sumie ok. 10% z zamordowanych w II wojnie światowej Żydów, a w 1942 roku aż 50%, Autor stawia tezę, że nawet bez Wannsee ludobójstwo i tak miałoby w 1942 roku zastraszający wymiar. Już przed Wannsee trwało mordowanie Żydów (szczególnie na terenach ZSRR),zapoczątkowano budowę miejsc zagłady takich jak Bełżec, czy Chełmno. Wannsee dało raczej sygnał, że RSHA zaczyna ten proces koordynować, Heydrich staje się jego głównym "liderem", jeżeli można w ogóle użyć takiego określenia. Heydrich raczej oczekiwał od czołowych postaci III Rzeszy zaangażowanych w kwestie Żydów przyzwolenia na jego przywództwo, akceptacji i przyjęcia przez nich tego do wiadomości. Przed Wannsee dostał od samego Goringa rozkaz zajęcia się kwestią żydowską w III Rzeszy i na terenach podbitych. Autor pokazuje również jak dużo czasu poświęcono na tym spotkaniu kwestii "mieszańców" ("Mischlinge"). Nie używano określeń eksterminacja, ale deportacja, ale wiadomo było, że za tym określeniem stało uruchomienie mechanizmów eksterminacji Żydów w Europie. W pierwszym rozdziale Autor (chociaż w stopniu bardzo ogólnym) pokazuje ewolucję postaw Niemców w walce z Żydami od emigracji, przesiedlenia na Madagaskar, przewiezienia do gett na Wschód takich jak w Łodzi, czy getta w Generalnym Gubernatorstwie, morderczych działań Einsatzgruppen w ZSRR, aż do pierwszych eksperymentów z obozami zagłady. Autor pokazał, że w tej kwestii nie było żadnej odgórnej koordynacji, ścisłych wytycznych, rozkazów. Żydzi byli przesiedlani i w miejscach takich jak GG pojawiał się problem przeludnienia, z którym mieli radzić sobie ludzie tacy jak Buhler i Frank. Książka podejmuje temat bardzo ciekawy, a kończy ją "Protokół z Wannsee nr 16".
Wannsee to bardzo ciekawy epizod II wojny światowej, gdzie "w dystyngowanej atmosferze eleganckiej willi, na wytwornym przedmieściu Berlina spotkało się piętnastu wykształconych, cywilizowanych urzędników, reprezentujących cywilizowane, wykształcone społeczeństwo, by przy zachowaniu wszelkich form towarzyskich wyrazić milczącą zgodę na ludobójstwo" (ośmiu z piętnastu miało tytuł doktora).

Każdy kto interesuje się tematem "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" zna jeden z jej symboli, jakim jest konferencja w willi Wannsee, która odbyła się w styczniu 1942 roku. 15 osób pod przewodnictwem Heydricha spotkało się w tej willi celem przedyskutowania "problemu żydowskiego". Autor pokazuje w tej książce kto został zaproszony na to spotkanie, jakie były...

Kompleksowa analiza znaczenia Konferencji Wannsee w historii ludobójstwa. Autor dzieła, nie skupia się tylko na tym jednym dniu - 20 stycznia, roku 1942. Próbuje odpowiedzieć na pytania, które rodzą się właśnie w cieniu owej konferencji. Mowa tu oczywiście o meandrach najbardziej zbrodniczego planu w dziejach ludzkości - eksterminacji Żydów. Czy decyzje na temat holocaust podjęte były już wcześniej? I jak mamy właśnie rozumieć owe "decyzje", bo nad tym głównie głowi się autor.

Roseman nie przedstawia nam jednego obrazu Konferencji w Wannsee, nie formułuje też żelaznych wniosków. Ta książka to forma analizy, która zostawia czytelnika z problemem. Momentami odebrałem wrażenie, że jest zbyt mało faktów i konkluzji, a zbyt dużo dywagacji. To pewna kosmetyczna wada, tym bardziej, że chciałbym polecić tę książkę każdemu zainteresowanemu enigmatyczności planów holocaustu. Mimo to.

Kompleksowa analiza znaczenia Konferencji Wannsee w historii ludobójstwa. Autor dzieła, nie skupia się tylko na tym jednym dniu - 20 stycznia, roku 1942. Próbuje odpowiedzieć na pytania, które rodzą się właśnie w cieniu owej konferencji. Mowa tu oczywiście o meandrach najbardziej zbrodniczego planu w dziejach ludzkości - eksterminacji Żydów. Czy decyzje na temat holocaust...

Wszystko czego chciałem się dowiedzieć, zostało zawarte !

Wszystko czego chciałem się dowiedzieć, zostało zawarte !

Ze względu na wysoki stopień uszczegółowienia, pozycja przeznaczona tylko dla osób szczerze zainteresowanych tematem protokołu z Wannsee, ewentualnie zainteresowanych historią polityczną eksterminacji Żydów. W związku z tym, frapujący podtytuł: "Willa, jezioro, spotkanie" sugerujący obyczajowe ujęcie tematu, jest mylący. To raczej książka naukowo-historyczna.

Dodatkowo zawiera treść protokołu (tzn. tej jego części, którą udało się odnaleźć).

Ze względu na wysoki stopień uszczegółowienia, pozycja przeznaczona tylko dla osób szczerze zainteresowanych tematem protokołu z Wannsee, ewentualnie zainteresowanych historią polityczną eksterminacji Żydów. W związku z tym, frapujący podtytuł: "Willa, jezioro, spotkanie" sugerujący obyczajowe ujęcie tematu, jest mylący. To raczej książka naukowo-historyczna.

Dodatkowo...