B.R. żył 98 lat, „Autobiografia” obejmuje 95 z nich, imponujące są więc już same ramy czasowe: od epoki wiktoriańskiej do zimnej wojny (wojny w Wietnamie). Te trzy tomy nie są tekstem napisanym na raz, są tu partie tekstu pisane przez człowieka 40-letniego i przez 90-latka. I jest to zaleta, bo zmiana tonów i nastroju sama w sobie mówi o ludzkim życiu. Wspomnieniom towarzyszą listy B.R. i korespondentów, wśród których będą Albert Einstein, Max Born, Joseph Conrad, Jawaharlal Nehru czy Nikita Chruszczow. Listy zajmują blisko połowę objętości „Autobiografii”.

Nie ma w „Autobiografii” streszczenia russellowskiej logiki i dokonań naukowych, jest za to uczciwa próba zrozumienia dokonanych wyborów. Russell opowiada o swoim życiu osobistym szczerze, ale nie na sposób plotkarski. To nie jest spowiedź, więcej tu świata i polityki niż historii małżeńskich. (Najbardziej interesujący był dla mnie okres I wojny światowej.) Punkt widzenia Russella jest niezwykły, bo pochodzi od człowieka, który całe życie starał się wpływać na kierunek, w którym zmierza świat, wierzył, że może i uważał, że powinien. (Dziś chyba jest niemożliwe tak duże poczucie sprawczości.) I mimo że B.R. był genialnym naukowcem, laureatem literackiej Nagrody Nobla, i angielskim arystokratą – i być może to ta ostatnia cecha najbardziej przekładała się na prestiż – jego działania były oddolnymi inicjatywami zaangażowanego obywatela.

Bertrand Russell za swoje przekonania społeczne dwukrotnie trafił do więzienia. Nie wiem jak innych czytelników tej książki, ale mnie zmusił do myślenia o własnej postawie, o tym czy na przykład niewiedza o cierpieniu, w sytuacji dostępności wiedzy, nie jest brzydkim kompromisem moralnym. Właściwie cały trzeci tom tych wspomnień można potraktować jako apel o pokój i rozbrojenie. Wielką apologię aktywnej postawy obywatelskiej.

Autobiografia jest napisana znakomicie, choć nie tak genialnie jak „Dzieje zachodniej filozofii”. Ale i tu można delektować się przejrzystym stylem i poczuciem humoru autora (Russell nazywa tę cechę wyczuciem ironii) – zwłaszcza w dwóch pierwszych tomach.

[B.R. pisze o historii to co jest i moim głębokim przekonaniem, że w jej nauczaniu niezbędne są wręcz rewolucyjne zmiany, że w każdej wojnie powinniśmy widzieć przede wszystkim masowe morderstwo, że konflikty zbrojne to powód do wstydu zamiast gloryfikacji, a bohaterowie narodowi, których główną zasługą jest to, że potrafili zabijać cudzoziemców zajmują w panteonie wielkich ludzi cudze miejsca (t.3 „Nowe podejście do pokoju” s. 243).]

B.R. żył 98 lat, „Autobiografia” obejmuje 95 z nich, imponujące są więc już same ramy czasowe: od epoki wiktoriańskiej do zimnej wojny (wojny w Wietnamie). Te trzy tomy nie są tekstem napisanym na raz, są tu partie tekstu pisane przez człowieka 40-letniego i przez 90-latka. I jest to zaleta, bo zmiana tonów i nastroju sama w sobie mówi o ludzkim życiu. Wspomnieniom...

Trzecia i zarazem ostatnia część autobiografii Bertranda Russella dotyczy ostatnich lat jego bogatego w wydarzenia i twórczość naukowo-literacką życia. Poziomem nie odbiega oczywiście od dwóch poprzednich części. W dalszym ciągu analizę życia i osiągnięć tego genialnego człowieka czyta się z wielkim zainteresowaniem. Mamy tu do czynienia z bardzo głębokimi refleksjami odnośnie spraw, które zajmowały ówcześnie umysły wielu ludzi kultury i nauki, tj. załamanie się zasad w obliczu wojny i jej następstw, problem moralnej odpowiedzialności za całe zło które jej towarzyszyło, a także nowe wielkie niebezpieczeństwo związane z rozwojem śmiercionośnego atomu. Ta ostatnia rzecz szczególnie zajmowała autora. Był on wielkim przeciwnikiem wyścigu zbrojeń i gorąco apelował aby ludzkość opamiętała się w obliczu nuklearnego szaleństwa. Agitował na rzecz rozbrojenia i zaprzestania prac nad bronią atomową. Pisał wiele, starał się poruszyć sumienia decydentów. W okresie tym został także wyróżniony literacką nagrodą nobla za swe wybitne osiągnięcia na tym polu. W miarę upływu lat nie tracił energii i sił w propagowaniu pokoju na świecie. Nie zawsze się to wszystkim podobało. Ostatnia z wielkich spraw jakimi się zajął to kampania na rzecz zaprzestania inwazji amerykańskiej w Wietnamie. Jego głos w tej sprawie był słyszalny i wzbudził niemały rezonans na świecie.
Autobiografia Bertranda Russella należy do znakomitych przykładów próby zmierzenia się człowieka z własnym życiem. W mojej ocenie jest ona nie tylko dziełem doskonałym pod względem literackim, ale może dać wiele pożytku czytelnikowi, który zechce się przejąć wartościami i niezłomnymi zasadami jakimi kierował się jej autor.

Trzecia i zarazem ostatnia część autobiografii Bertranda Russella dotyczy ostatnich lat jego bogatego w wydarzenia i twórczość naukowo-literacką życia. Poziomem nie odbiega oczywiście od dwóch poprzednich części. W dalszym ciągu analizę życia i osiągnięć tego genialnego człowieka czyta się z wielkim zainteresowaniem. Mamy tu do czynienia z bardzo głębokimi refleksjami...

Wspaniała. Powracam czasem do niej.
Pierwszy raz przeczytana w 2001 roku.

Wspaniała. Powracam czasem do niej.
Pierwszy raz przeczytana w 2001 roku.