17 października 2022 roku, Frankfurt nad Menem. Doroczna ceremonia ogłoszenia laureata albo laureatki Deutscher Buchpreis, literackiej nagrody określanej potocznie jako niemiecki Booker. Ten dzień otworzy zupełnie nowy rozdział w jej historii. Wyróżnienie po raz pierwszy otrzyma osoba niebinarna, a zachwycająca „językową ekstrawagancją i dramaturgiczną suwerennością” (cytat z oświadczenia jurorów) i proponująca nowe podejście do kwestii płci książka wywoła prawdziwą burzę w mediach, wśród językoznawców, czytelników i zagranicznych wydawców, którzy będą ją sobie wyrywać z rąk. Po wyczytaniu nazwiska osoba autorska pojawia się na scenie w mocnym makijażu i w zielonej kreacji pozszywanej z tiulu, cekinów oraz sztucznych piór. Z trudem powstrzymując wzruszenie, goli głowę w geście solidarności z Irankami (przypomnijmy, w tym czasie w Iranie trwały demonstracje po śmierci młodziutkiej Kurdyjki Mashy Amini, którą  policja ds. moralności aresztowała za „niewłaściwy strój”). Nazywa się Kim de l’Horizon.

Urodzon_ na planecie wymyślonej przez Ursulę le Guin

Nie przygotował_ mowy, ale pełne emocji wystąpienie złożone ze spontanicznie zaśpiewanej piosenki, podziękowań od serca dla matki i najbliższych, a także wspomnianego aktu politycznego protestu zakończyło się owacjami na stojąco. Kim jest osoba, która stworzyła i wykonała ten niespodziewany performance? Na okładce powieści „Blutbuch” (ukazuje się właśnie w polskim – świetnym! – przekładzie Elżbiety Kalinowskiej jako „Drzewo krwi”) można przeczytać, że urodził_ się „w 2666 roku na Goethen” (to planeta z „Lewej ręki ciemności” Ursuli Le Guin), „w sezonie 21/22 tworzył_ dla berneńskich teatrów jako autorze in-house” i „próbował_ zdobyć attention, m.in biorąc udział w konkursie lirycznym Textreich dla nienapisanej poezji, konkursie Treibhaus dla egzotycznych nowotworów pisarskich i konkursie Dramenprozessor”. Jeszcze jeden wdech, a potem będzie kropka: „Dziś jednak ma dosyć „JA”, studiuje czary u Starhawk, transdyscyplinarność w Zuryskiej Wyższej Szkole Sztuki (ZHdK) i pisze kolektywnie dla magazynu DELIRIUM”.

„Kochana Babciu”

„Drzewo krwi” to autofikcja, gatunek nazywany niekiedy ironicznie „nieślubną córką autobiografii”. Granice między osobą autorską a narratorską rozmywają się. Historię opowiada Kim. Ma dwadzieścia sześć lat, jest po coming oucie, mieszka w centrum Zurychu. Uciekł_ z prowincjonalnego przedmieścia, nie identyfikuje się z żadną z binarnych płci, buduje nową tożsamość. Praca w państwowym archiwum, spotkania z przyjaciółmi, randki na ostro umawiane przez apkę Grindr i pełne miłości, gniewu oraz strachu listy pisane do babci Rosmarie, która popadła w demencję – oto nowe wielkomiejskie życie Kim, celebracja wolności i samostanowienia. Aby wyrazić siebie, uparcie szuka nowych form językowych. Z dezynwolturą łamie składnię, wywraca do góry nogami koniugację, zanurza się w etymologii słów, miesza klasyczny niemiecki z berneńskim dialektem i angielszczyzną, wspomagając się przy tym tłumaczeniami ChatGPT. To radosny flow, swobodny przepływ myśli, uczuć i ciał, pisanie pełne witalnych soków. Jak wir wciąga czytelników w opisywany świat, ale dla tłumacza może być pułapką. Autorka polskiego przekładu poradziła sobie świetnie z tą oryginalną materią i kongenialnie oddała wszelkie niuanse eksperymentalnej narracji.

Czarownice

„Moja książka miała być początkowo klasycznym Bildungsroman – opowiada de l’Horizon w wywiadzie dla „Die Zeit”. – W trakcie pracy zdał_m sobie jednak sprawę, że proponowana nam jest tylko jedna narracja o dorastaniu: dzieciństwo, młodość, dorosłość, rodzicielstwo, bycie dziadkiem, babcią, w końcu śmierć. Prawdziwy rozwój rezerwuje się dla okresu dojrzewania i później, tzw. kryzysu wieku średniego. A życie rzadko kiedy toczy się zgodnie z taką logiką. Dlatego proponuję opowieść queerową, w której całe życie naznaczone jest kryzysami, ranami i traumami”.*

Gdy Rosmarie z dnia na dzień zaczyna tracić pamięć, Kim uświadamia sobie luki i niejasności we własnych wspomnieniach. Co znaczyły przebieranki w białe i różowe ubranka dla dziewczynek, aranżowane przez babcię i kwitowane przez nią słowami: „Nie mów mamie, dobrze? To nasza mała tajemnica”? Dlaczego chora wciąż wspomina siostrę, która zmarła jeszcze przed jej narodzinami? Co się stało z cioteczną babką Irmą, która zniknęła jako szesnastoletnia dziewczyna? Dlaczego matka także milczy? Od tych pytań rozpoczyna się rodzinne śledztwo Kim. Cofając się głęboko w XIV wiek, poznaje fascynujące biografie swoich przodkiń: krzepkich chłopek, sages femmes, zielarek nawiedzanych wizjami i parających się czarami, prostytutek, buntowniczek, które nie mieściły się w sztywnych społecznych strukturach. To historia kryzysów, ran i traum przenoszonych z pokolenia na pokolenie.

Sekretne życie buków 

W tej historii olbrzymi udział mają też drzewa. Konkretnie buki, przez wielu uważane za magiczne. Pradziadek Kim sadzi je dla każdego ze swoich dzieci, a najważniejszy jest czerwony buk. W pasjonującym botanicznym researchu, jaki robi Kim, ujawniają się zaskakujące powiązania między rodzinną historią, dyskursami nacjonalistycznymi (według niektórych bukologów najstarszy buk czerwony pochodzi ze Szwajcarii), walkami klasowymi, podaniami, kulturą parkową i miłością do lasu.

Wiele można usłyszeć w tej tajemnej mowie drzew. Usłyszeć, wyczytać i zachwycić się jak autorka „Cukrów” i „Pustostanów”: „Odczuwam tę książkę tak, jakby była ona wielką ucztą w ogrodzie, na której wszyscy goście tańczą w maskach przebrani za drzewa. Albo jakby była ona wielkim różowym swetrem zrobionym na drutach. Splot wątków o rodzinnych sekretach, queerach, botanicznym śledztwie i szwajcarskich mniejszościach jest olśniewający, przejmujący i prawdziwy. Układanie się z rzeczywistością, przyswajanie dalekich od naturalności reguł i wrastanie w jej zdrewniałe tkanki nigdy dotąd nie zostały zapisane tak zmysłowo. Czytanie tej książki jest doświadczeniem emocjonalnie intensywnym. To niemożliwe, ale odczułam też głęboki wzrost – pewnie sama stałam się drzewem” – napisała po lekturze „Drzewa krwi” Dorota Kotas.

Powieść „Drzewo krwi” Kim de l’Horizon ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego, w przekładzie Elżbiety Kalinowskiej. 20 marca (środa) o godz. 18:00 w Goethe-Institut, ul. Podgórska 34 w Krakowie odbędzie się spotkanie poświęcone książce. Poprowadzi je Justyna Sobolewska, a udział wezmą tłumaczka Elżbieta Kalinowska oraz Dawid Wojtyczka z Federacji Znaki Równości.

* „Was als Krise empfunden wird, ist eigentlich eine Wiederannäherung”. Wywiad Hannes Leitlin z Kim de l’Horizon. Zeit Online, 5.4.2023

Chcesz kupić tę książę w cenie, którą sam/-a wybierzesz? Ustaw dla niej alert LC.

Książka jest już w sprzedaży online. 

Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem