Jesteśmy społecznością, która kocha książki

(2013, 2021) „Historia Nowego Jorku to historia imigrantów, nowych początków i ciągłych przeobrażeń” (str. 144). Szkice o historii miasta, wzbogacone osobistym spojrzeniem. Bardzo przyjemna książka, złożona z rozbudowanych artykułów, publikowanych pierwotnie na łamach „Tygodnika Powszechnego”* – łączących esej historyczny i reportaż, przeszłość i teraźniejszość. Rozdziały nie wyczerpują tematów, ale stanowią inteligentne wprowadzenie do historii miasta. Odnoszą się do ikon kultury i architektury, najważniejszych miejsc i postaci, oferując garść ciekawostek i prywatne refleksje. Rozpiętość czasową sygnalizuje podtytuł: od okresu kolonizacji, z początku holenderskiej, po 9/11 i budowę One World Trade Center**. Terytorialnie, poruszamy się głównie po Dolnym Manhattanie i Midtown, odwiedzamy również Central Park, ale pozostałe obszary, takiej jak północ Manhattanu: Upper West Side i East Side, cieszący się złą sławą Harlem, oraz pozostałe dzielnice: Brooklyn, Bronx, Queens czy Staten Island są raptem wzmiankowane. Nowy Jork został tu sprowadzony do kwartałów na południe od 59 ulicy (granicznej dla śródmieścia i Central Parku). Całość napisano bardzo zgrabnie, z wrażliwością i umiejętnością obserwacji, a także troską o klarowność przekazu. Nie ma tu zbędnych słów. Jedyne do czego można się przyczepić, to wpadki merytoryczne których jest co najmniej kilka. Najbardziej brawurowa dotyczy budowy Central Parku: Autorka (1969) wspomina o buldożerach i koparkach, a w tamtym czasie nie było nawet samochodów (!). 8/10 – pozycja dobra na początek, rozbudzająca ciekawość. Jeśli ktoś zgłębiał już temat, znajdzie tutaj najważniejsze adresy, nazwiska i fakty. _____________ * „Większość zamieszczonych w tej książce tekstów ukazało się w krótszej formie w »Tygodniku Powszechnym«” (stopka redakcyjna z wydania II zmienionego, 2021). ** Nowy Jork z początku drugiej dekady XX stulecia – książka ma już swoje lata, wyszła w 2013 (dziesięć lat temu). „W grudniu 2004 roku po raz pierwszy wyruszyłam do Nowego Jorku nie z jedną walizką czy plecakiem i nie na chwilę. Tym razem to nie miał być przystanek ani krótka wizyta, ale przeprowadzka. Z kończąca za kilka tygodni rok córką. Przenosiła nas firma mojego męża, która usłużnie spakował nasz dobytek do kontenera i na pierwszych kilka miesięcy wynajęła nam mieszkanie. Tuż obok Times Square” (str. 368). • Cat Stevens miał taką piosenkę „New York Times” (album Back to Eearth, 1978),a Don Henley z Eagles „New York Minute” (album The End of the Innocence, 1989),spośród wielu utworów o Nowym Jorku, sławiących miasto, te dwa są nieco gorzkie: pierwszy jest w zasadzie antyreklamą („Not fit for a dog in New York”),ale w drugim podmiot liryczny jest przepełniony nadzieją (I believe I believe / In a New York Minute / […] Everything can change). Szkoda, że książka nie odwołuje się bardziej do prozy życia, do tego jak wygląda zwykła, szara codzienność, zaganianego, niedospanego Nowego Jorku. To i owo się pojawia, ale głównie w odniesieniu do przeszłości. • UWAGI RÓŻNE (wyd. II zmienione, 2021): Str. 32 – „Do budynku zwieńczonego portalem […]” – zwieńczenie to zakończenie najwyższej części… fronton może oczywiście wystawać nad właściwą część budynku, ale autorce chodzi nie o ujęcie wertykalne, ale poziome, w ramach fasady. Str. 184 – „Rzymscy cesarze – jako pierwszy Juliusz Cezar w 48 roku przed naszą erą […]” – Juliusz Cezar nie był cesarzem, dopiero jego następca, Oktawian August, jako pierwszy przyjął ten tytuł. Str. 209 – „Wejście do budynku wieńczy ogromny portyk […]” – on go nie wieńczy, on tworzy to wejście (skrajnie upraszczając, portyk to fronton plus kolumny, zadaszone wejście do budynku). Str. 224 – „W 1857 roku mieszkańcy dostali nakaz eksmisji. Wkrótce potem na teren przyszłego parku wjechały buldożery i koparki” – takie steampunkowe? Pierwsze samochody przypominające powozy powstały dopiero w drugiej połowie lat 80. tamtego stulecia (!). Str. 248 – „Liczący osiemdziesiąt cztery metry długości i trzydzieści siedem metrów szerokości […] hol główny – serce Grand Central – jest największym pomieszczeniem na kontynencie” – 84 m x 37 m x 38, pominąwszy wysokość, zdaje się że supermarkety mają większą powierzchnię… i czy w całym USA nie znalazłby się żaden hangar który pomieściłby cały Grand Central? Ciężko w to uwierzyć. Str. 301 – „Wieżowce downtown i midtown […] oddziela od siebie wyrwa. To właśnie [Greenwich] Village, w której budynki […] do dziś mają co najwyżej po kilka pięter” – autorka sugeruje (str. 300-301),że fakt występowania dwóch stref zabudowy wysokościowej wynika z budowy geologicznej wyspy, tj. braku możliwości stawiania wyższych budynków. Spotkałem się z taką informacją w filmie dokumentalnym, niedawno jednak trafiłem na głos kontestujący, brzmiący bardziej przekonująco: wskazano na kluczową rolę procesów urbanistycznych, po prostu na północ od Financial District wyrosły dzielnice mieszkalne, a nowa strefa handlowo-usługowa powstała za nimi, tam gdzie była na to przestrzeń, tam gdzie było na nią zapotrzebowanie. Str. 357 – akwariów (terrariów – mowa o wężach, których nie trzyma się w wodzie). Str. 375 – autorka podaje, że prawdziwe nazwisko Irvinga Berlina to Izrael Balin, angielska Wikipedia podaje jednak Israel Beilin, a polska dodaje jeszcze wariant Baline (https://pl.wikipedia.org/wiki/Irving_Berlin). Str. 377 – „Berlin i Gershwin, żydowscy emigranci z Europy […]” – stronę wcześniej dowiadujemy się że George Gershwin urodził się w Nowym Jorku. Str. 211 – „Piękno, które ma zachwycać do pracy” (zachęcać?); str. 216 – odwrotna kolejność, od 300 do 220 zamiast rosnąco; str. 240 – Queensem (Queens?). Przy okazji II wydania warto by wspomnieć o wysokich, smukłych apartamentowcach, proporcjami przypominającymi wieże elektrociepłowni (albo długopisy): 111 West 57th Street i 432 Park Avenue.