Samuel Twardowski

Samuel Ludwik Twardowski herbu Ogończyk, Samuel ze Skrzypny, pseudonim S.T. ze Skrzypny - jeden z najwybitniejszych polskich poetów barokowych, epik, panegirysta, satyryk, tłumacz.
Samuel Twardowski urodził się w niezamożnej rodzinie szlacheckiej osiadłej w województwie kaliskim. Jego ojciec, Mikołaj Twardowski, gospodarzył w majątku ziemskim w Lutyni koło Pleszewa (dziś w Gminie Dobrzyca). Młody Twardowski kształcił się w jezuickim kolegium Karnkowskiego w Kaliszu i już wtedy podejmował pierwsze próby pisarskie.

W 1621 walczył w bitwie pod Chocimiem, a w latach 1622-1623 brał udział w poselstwie Krzysztofa Zbaraskiego do Turcji. W kolejnych latach jako sekretarz służył różnym magnackim rodom m.in. Wiśniowieckim i Leszczyńskim.

W latach 40. XVII w. gospodarzył w należącej do ks. Wiśniowieckich wsi Zarubińce na Podolu[1], skąd wypędziło go powstanie kozackie w 1648 r. Osiadł wtedy w Wielkopolsce, gdzie zarządzał kilkoma dworami w dobrach Sieniutów.

W czasach Potopu szwedzkiego, podobnie jak większość szlachty, popierał początkowo Karola X Gustawa, by w 1656 przejść na stronę Jana II Kazimierza.

Zmarł w 1661 w Zalesiu Wielkim i pochowany został w kościele bernardyńskim w Kobylinie.

Debiutował w 1633 poematem epickim Przeważna legacyja, Jaśnie Oświeconego Książęcia Krzysztofa Zbaraskiego [...] do [...] Cesarza tureckiego Mustafy w roku 1621, wierszowaną, pisaną trzynastozgłoskowcem, kroniką poselstwa Zbaraskiego do Turcji, po części realizującą wzorzec gatunkowy eposu, a po części relacji z podróży (proponuje się dla tego rozwiązania gatunkowego formułę "epos peregrynacki") – pełną ciekawostek, ale też starającą się rzetelnie opisać istotę tureckiej kultury i polityki.

Następnie w 1636 wydał sielankę dramatyczną Dafnis drzewem bobkowym, pisany oktawą poemat stanowiący adaptację mitu o bogu Apollinie napastującym nimfę Dafne, która, by uniknąć gwałtu, zmienia się w laur. Mit był w epoce baroku powszechnie znany dzięki Metamorfozom Owidiusza, a interpretowany jako fabuła o moralnym heroizmie i ocalonej czystości.

Później poświęcił się poematom biograficznym, opisującym współczesnych sobie bohaterów. Z tego nurtu pochodzi wydany w 1649 poemat Władysław IV, król polski i szwedzki, czy wreszcie obszerna i czasem nazywana epopeją narodową Wojna domowa z Kozaki i Tatary wydawana etapami w latach sześćdziesiątych w całości w 1681. Pisywał także różnej wartości panegiryki (np. "Pałac Leszczyński", poematy epitalamijne) i utwory publicystyczno-polityczne (np. "Satyr na twarz Rzeczypospolitej", utwór podejmujący wzorzec "poematu satyrowego" Jana Kochanowskiego).

W roku 1655 wydał swoje najważniejsze dzieło, znów oparte na motywach mitologicznych, poemat Nadobna Paskwalina. Jak wcześniejsza Dafnis opisuje on historię nieszczęśliwej miłości, o ile jednak pierwsza kończy nieszczęśliwie, o tyle w drugiej bohaterce udaje się przezwyciężyć własne pragnienia i odnaleźć spokój w świątyni Junony, patronki matron. Nadobna Paskwalina oparta została na zaginionym dzisiaj tekście hiszpańskim. Twardowski swobodnie powiązał tu mitologie antyczną i wyobraźnię chrześcijańską, realne miejsca (akcja w Lizbonie) i antycznych bohaterów (Wenus, Mars, skruszony Apollo) obok zwykłych śmiertelników (piękna Paskwalina),tworząc nadrealny klimat opowieści o zazdrości, namiętności, także o psychicznym przeobrażeniu i – przez motyw drogi oddanym – doświadczeniu duchowym. Doznania i wędrówka Paskwaliny mają charakter inicjacji ku samowiedzy. Wszystko to dzieje się w baśniowej, onirycznej przestrzeni jak ze snu. Twardowski ujawnił tam swój warsztat poety kolorysty, wrażliwego jak malarz na kształty, barwy, światłocień. Wiele obrazów jest ściśle wizjonerskich: pałac Wenery, rozświetlane słońcem włosy Paskwaliny, domek Apollina, ogon pawia, klasztor Junony – opartych na kontraście cząstek składowych. Prekursorski, zdaniem slawistów (Endre Angyal, Claude Backvis),wobec romantyzmu i surrealizmu ostatni poemat Twardowskiego reprezentuje ten malarsko-wizyjny styl poezji baroku, który w XIX wieku ponowi Juliusz Słowacki.

Dafnis i Nadobna Paskwalina są dziś najczęściej wznawianymi utworami Samuela Twardowskiego.