Obłęd - czym jest? Jak go rozpoznać, gdzie ma początek, a gdzie [jeśli w ogóle] koniec? Takie pytania zadaje sobie czytelnik po zakończeniu hipnotyzującej lektury noblisty.

"Protokół" Jean-Marie Gustave'a Le Clézio to historia człowieka stopniowo osuwającego się w coraz głębsze ostępy szaleństwa. To także opowieść o świecie widzianym oczami istoty ludzkiej pozbawionej jakichkolwiek punktów odniesienia. Główny bohater opowieści [sam Le Clezio broni się przed nazywaniem "Protokołu" powieścią] - dwudziestodziewięcioletni Adam Pollo - zdezerterował z wojska. By jego czyn nie wyszedł na jaw, finguje własną śmierć i ucieka. Gdy trafia na wybrzeże, osiedla się w opuszczonym domu. By przeżyć, kradnie jedzenie ze sklepów w pobliskim miasteczku, trawi czas na spacerach po plaży i jałowych rozmyślaniach. Pozbawiony towarzystwa innych ludzi, osamotniony w pustym i porzuconym domostwie, coraz głębiej zaczyna zapadać się we własny umysł. Na zasadzie samonapędzającego się mechanizmu, staje się coraz bardziej zagubiony i traci orientację; zarówno w otaczającym go świecie [nie jest w stanie odróżnić przeszłości od teraźniejszości], jak i w zakresie poczucia własnej tożsamości [momentami czuje się całkowicie odrębny od zewnętrznej rzeczywistości, by po chwili mieć wrażenie - jak to sam ujmuje - "Jedności i Równoczesności" - czyli zupełnego stopienia z nią]. W takim stanie egzystuje raczej niż żyje na odludziu, pozbawiony towarzystwa innych ludzi.

Granice pomiędzy faktem a wyobrażeniem u bohatera "Protokołu" kompletnie się zacierają; Adam niczego nie jest pewien, nawiedzają go coraz bardziej deliryczne, a charakteryzujące się malejącą spójnością wizje, [w których jednak odszukuje sobie tylko znany sens]. Przewija się w nich widmo śmierci, ale też osobliwa postać Michele - o której ciężko wyrokować, czy została stworzona przez chaotyczny umysł bohatera, czy istniała naprawdę. W jego świecie jest to jedyna osoba, do której może się zwrócić i robi to w sposób szczery, choć odznaczający się pewnym dystansem. Michele to - według Adama - dziewczyna, którą kiedyś zgwałcił. Stąd pewnie wynika specyfika relacji...

W opowieści snutej przez Le Clezio warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt umysłowości bohatera [i będzie to już naprawdę ostatnia spośród pseudo-psychologicznych wstawek, jakie zamieszczam w tej recenzji]. W monologach Adama rzuca się w oczy poczucie inności i odrębności, zmierzające ku wyobcowaniu i odczuwaniu kompletnej samotności zarówno względem ludzi, których widzi jako mrówki, jak i społeczeństw konstytuowanych ich pracą. Jest wyrzutkiem i to wyrzutkiem aspołecznym; warto jednak dodać, że to jego własny umysł [a nie obiektywne okoliczności] zafundował mu taki los. Zniekształcona percepcja i odmienny sposób postrzegania świata skazały go na izolację, w wyniku której jeszcze bardziej zapadł się w siebie i swój osobliwy system filozoficzny; skutkiem wszystkich opisanych przeze mnie okoliczności Adam Pollo popadł w chorobę psychiczną [by nie napisać łopatologicznie: zwariował].

Co ciekawe, i co autor kilkukrotnie podkreśla, taki rozwój wypadków najpewniej nie miałby miejsca, gdyby bohater nie był człowiekiem inteligentnym i wykształconym, któremu umysł podsuwa coraz to bardziej abstrakcyjne związki między zjawiskami. Jak wynika jednak z lektury, nawet człowiek o błyskotliwej umysłowości potrzebuje ram, w których mógłby funkcjonować i ludzi, którzy to funkcjonowanie by normowali. Pozbawiony obu tych wartości, dziczeje i - wzorem Adama Pollo - coraz bardziej zapada w sobie.

"Protokół" Jean-Marie Gustave'a Le Clézio to książka dziwna i trudna do okiełznania; z jednej strony hipnotyzuje czytelnika postępującym szaleństwem, a z drugiej - męczy abstrakcyjnością myślotoku głównego bohatera. Nie jestem przekonana, czy udało mi się objąć umysłem [a już tym bardziej - słowem pisanym] wszystkie pogmatwane aspekty w niej ukazane, ale solennie przyznam, że próbowałam. "Protokół" to lektura posępna, niepokojąca i zaburzająca nasz codzienny sposób myślenia; dlatego mogę ją z czystym sumieniem polecić wyłącznie osobom, które nie obawiają się takich efektów.

Obłęd - czym jest? Jak go rozpoznać, gdzie ma początek, a gdzie [jeśli w ogóle] koniec? Takie pytania zadaje sobie czytelnik po zakończeniu hipnotyzującej lektury noblisty.

"Protokół" Jean-Marie Gustave'a Le Clézio to historia człowieka stopniowo osuwającego się w coraz głębsze ostępy szaleństwa. To także opowieść o świecie widzianym oczami istoty ludzkiej pozbawionej...