APOKALIPSA DZIECKA ZE ŚWIATA DUCHÓW

„Droga bez dna” Bena Okriego (ur. 1959), nigeryjskiego prozaika i poety, to szlachetne arcydzieło. Powieść, którą powinien przeczytać każdy, kogo zachwyciły „Dzieci północy” Salmana Rushdiego. Również uhonorowana Booker Prize (za rok 1991). U nas ukazała się w przekładzie Krzysztofa Mazurka za sprawą Wydawnictwa Zysk i S-ka w 1994 roku.

Narratorem powieści jest Azaro, cudowne dziecko ze świata duchów. To abiku – jeden z tych, którzy „nie chcą się urodzić”, a jeśli to nastąpi, wyrzekają się życia i porzucają rodziców, by powrócić do krainy szczęśliwości. Sam nie wie, jak często rodził się i umierał młodo. Tym razem jednak dokonuje odmiennego wyboru: decyduje się pozostać, by „popróbować tego świata, poczuć go, pocierpieć, poznać go, pokochać, przyczynić się w jakiś znaczący sposób do jego istnienia”, ale przede wszystkim – by uszczęśliwić matkę.

Cena, jaką przyjdzie mu zapłacić za to, że wyrzekł się współtowarzyszy, że złamał pakt abiku, okaże się wysoka. Skazany na życie na pograniczu jawy i snu, dręczony przez halucynacje i wizje, nawiedzany i uprowadzany przez zjawy, nie zazna spokoju. Kilkakrotnie znajduje się w stanie między życiem a śmiercią, nawet zmartwychwstaje.

Dla rodziców jest przyczyną licznych zmartwień. Świadomi, że w każdym momencie mogą utracić jedynaka, poświęcą dlań wszystko. Szybko też popadają w długi i stają się najbiedniejszą rodziną w nigeryjskim getcie. Doświadczają głodu, cierpienia, upokorzenia, rozpaczy, a jednak zachowują odwagę i dumę. Miłością i wytrwałością przezwyciężają trudności.

Codzienność afrykańskiego osiedla autor odwzorowuje równie sugestywnie i wiarygodnie, jak niegdyś V. S. Naipaul ulice trynidadzkiego miasta. Gdyż „Droga bez dna” to nie tylko opowieść o podróży przez krainy pełne cudów i nadprzyrodzonych zjawisk. To nade wszystko epopeja, epopeja Nigerii w przededniu odzyskania niepodległości, co nastąpiło w 1960 roku. Getto jest tutaj symbolem państwa, a zamieszkująca je społeczność – symbolem narodu, znajdujących się w ważnym momencie dziejowym, kiedy „zmienia się świat”.

To te dramatyczne przemiany obserwujemy wraz z Azaro. Konflikt tradycji i nowoczesności, natury i cywilizacji jest równie wszechobecny i intensywny jak rywalizacja Partii Bogatych z Partią Biednych. Bitwa między zwierzęciem powstałym z mistycznego drzewa a bestią „pożerającą ludzi, zagubione dusze, duchy, wszystkie rzeczy cudowne”. Biały inżynier pochłonięty przez drogę bez dna; bez dna, gdyż każdy, kto próbował go ratować, przepadał bez śladu. Oskarżenia pijanego zielarza, któremu wierzymy, bo natychmiastowo rozpoznaje w Azaro abiku, czego nie potrafią inni, by przytoczyć: „NISZCZĄ AFRYKĘ! NISZCZĄ ŚWIAT i DOM, i ŚWIĄTYNIE, i BOGÓW! NISZCZĄ TEŻ MIŁOŚĆ!”. Wreszcie bar Madame Koto – miejsce, w którym dotychczas spotykali się wszyscy mieszkańcy getta, przybytek i świątynia duchów – staje się centrum życia politycznego, ośrodkiem Partii Bogatych i burdelem, natomiast właścicielka z kobiety szanowanej przeistacza się w znienawidzoną i opanowaną przez żądzę zysku ciężarną Królową Nocy Getta.

„Z nadejściem nowej epoki [...] coś we mnie umarło” – wyzna Azaro na koniec. „Widziałem, jak żywot ludzki maleje i robi się coraz bardziej nieważny”. Ale to jedynie krótki fragment tej przerażającej, apokaliptycznej wizji nowego świata nieodległej przyszłości, której dostąpi bohater. Nie będzie to utopijny świat miłosierdzia i dobrobytu, wymyślony przez Tatę, lecz świat pełen przemocy, wyzysku, poniżenia człowieka. Świat, którego zaistnienie jest równoznaczne z faktem unicestwienia „prawdziwych wartości Afryki”. Świat Madame Koto.

„Droga bez dna” to wzorowa realizacja manifestu realizmu magicznego Alejo Carpentiera, przedłożonego w przedmowie do „Królestwa z tego świata”. Jej „cudowność” jest autentyczna, sposób postrzegania rzeczywistości – przepojonej wiarą, mitami i magią – nadzwyczajny. Fantastyce towarzyszy konkret, chociaż brak tutaj dat, imion i nazw. To niezwykła książka, wzruszająca i zachwycająca. Uczy „ROZPOZNAWAĆ SZCZĘŚCIE RZECZY PIĘKNYCH”. Odkrywa nowe oblicze wyobraźni. Przywraca nadzieję, że literatura wciąż może „opiewać prawdziwie”.

Natomiast jej kontynuację stanowią „Pieśni zaczarowania” (tłum. Tomasz Bieruń).

Zobacz też: https://www.facebook.com/zarowisko/

APOKALIPSA DZIECKA ZE ŚWIATA DUCHÓW

„Droga bez dna” Bena Okriego (ur. 1959), nigeryjskiego prozaika i poety, to szlachetne arcydzieło. Powieść, którą powinien przeczytać każdy, kogo zachwyciły „Dzieci północy” Salmana Rushdiego. Również uhonorowana Booker Prize (za rok 1991). U nas ukazała się w przekładzie Krzysztofa Mazurka za sprawą Wydawnictwa Zysk i S-ka w 1994 roku....