Język to fascynujący twór, który nieustannie dostarcza naukowcom emocji. Już samo zdefiniowanie języka stanowi nie lada problem, nie mówiąc o innych kwestiach z nim związanych. Prawdziwym orzechem do zgryzienia okazuje się dopiero pochodzenie języka. Uznany lingwista Daniel Everett ma swoje zdanie na ten temat, czemu daje wyraz w książce „Język – narzędzie kultury”. To ciekawa i odważna alternatywa, która stawia pod znakiem zapytania powszechnie uznawaną koncepcję Noama Chomsky’ego.

W przeciwieństwie do Everetta Chomsky’ego i jego teorię natywizmu językowego znają wszyscy (przynajmniej w świecie językoznawstwa). Jednak Everett nie zamierza się tym zniechęcać i śmiało mierzy się z autorytetami. Zanim jednak przejdzie do konkretów, wprowadza czytelników w najważniejsze zagadnienia z dziedziny lingwistyki, a zwłaszcza w teorię wrodzonej zdolności językowej opracowaną przez swojego oponenta. To właśnie ta fundamentalna kwestia dzieli obu badaczy. Podczas gdy Chomsky twierdził, że język jest nam poniekąd dany (jak choćby wzrok), Daniel Everett próbuje dowieść, że języka uczymy się jak wszystkiego innego. Dla poparcia swoich tez autor posługuje się szeregiem barwnych przykładów, które dobrze ilustrują ten proces – jak choćby to, że język według niego ma podobne początki jak ogień czy inne narzędzia niezbędne człowiekowi do życia.

Warto zaznaczyć, że Daniel Everett w swojej książce nie zajmuje się tylko teoretyzowaniem, ale potrafi też w praktyce udowodnić przynajmniej część swoich racji. Wieloletnie doświadczenie w pracy z amazońskimi plemionami pozwoliło mu zaobserwować różne lingwistyczne anomalie. Mieszkając przez lata wśród członków plemienia Piraha w samym sercu dżungli, autor zdołał nie tylko dobrze opanować ich dialekt, ale też zapoznać się z ich specyficzną kulturą. To szczególnie ważne, biorąc pod uwagę fakt, że ta mała społeczność nie została „skażona” przez cywilizację i od zawsze żyje na uboczu na własnych zasadach. To przekłada się również na ich język, który do dziś nie ma w swoich zasobach na przykład liczebników. Choć Everett najchętniej odwołuje się właśnie do ludu Piraha, czerpie również przykłady z innych języków świata.

Być może nie każdy zgodzi się ze śmiałą tezą przedstawioną w książce Daniela Everetta, ale na pewno każdy może dowiedzieć się z niej czegoś nowego. Chociaż niektóre poruszane w niej kwestie są jak wyjęte z podręcznika do gramatyki opisowej, to dla tematu książki wydają się niezbędne. Ciekawe przykłady oraz anegdoty czynią jednak tę pozycję bardziej przystępną i odpowiednią dla czytelnika nawet niezbyt dobrze zorientowanego w temacie. Z kolei dla językoznawców wychowanych na teorii Chomsky’ego książka ta na pewno stanie się wyzwaniem, by wyjść poza utarte szlaki i spojrzeć ponad perspektywę narzuconą przez ojca współczesnej lingwistyki.

Anna Aniszczenko