Wracam, proszę Państwa, pamięcią do czasów mojego szczęśliwego dziecięctwa i właściwie nie widzę komiksów. Tylko dwa przychodzą mi na myśl – oba otrzymałem jako pięciolatek od wybitnie chcącej pozbyć się mnie kuzynki: jeden opowiadał o losach Kaczora Donalda, drugi o... Lobo (cóż, to sporo tłumaczy). Dlaczego o tym piszę (poza najczystszą przyjemnością babrania się we własnych wspomnieniach, oczywiście)? Po to tylko, aby uświadomić Państwu, iż moja przygoda z komiksem zaczęła się późno, kiedy byłem już ukształtowanym w dużym stopniu odbiorcą kultury. Dlatego też mój gust niekiedy wiedzie mnie na manowce. W przypadku „Powstania – filmu narodowego” nie mam jednak żadnych wątpliwości – to rzecz, którą przeczytać powinien każdy Polak.

Zacznę może od tego, że ten komiks to satyra, w której Jacek Świdziński zachowuje się nad wyraz taktownie i nie wyśmiewa naszego kraju, lecz jego mieszkańców. Wyśmiewa celnie, inteligentnie, bezlitośnie, z nieskończoną siłą. Nie idzie po linii najmniejszego oporu i nie strzela kolejnymi ostrymi komentarzami w kabotyńskich i populistycznych polityków – a przynajmniej nie bezpośrednio. Jego głównym celem stają się pasożytujący na skarbie państwa wszelkiej maści działacze, wyspecjalizowani w kombinowaniu i trwonieniu pieniędzy, kryjący się w kolejnych agencjach i za kolejnymi medialnymi akcjami. Kanwą komiksu, jak sam tytuł mówi, jest powstawanie filmu, ale efekt byłby dokładnie taki sam, gdyby zastąpić go dowolnym innym przedsięwzięciem publicznym: organizacją zawodów sportowych, budową stadionu czy lotniska. Autor ze swoją krytyką po prostu dotarł głębiej, w krótkim komiksie pokonał długą drogę od szczegółu do ogółu.

Warto od razu zaznaczyć, że wszystkie te komentarze Świdzińskiego, bez wątpienia komiczne, cały czas pozostają w granicach dobrego smaku. Łatwo kpić z Polaków (tak zresztą, jak kpić można z każdego narodu na świecie), ale nie zawsze warto, czego dowodzi cała plejada memów, które, nawet jeśli na krótką metę zabawne, błyskawicznie przekształcają się w autokarykaturę. W „Powstaniu – filmie narodowym” natomiast podstawową cnotą jest umiar. Komentarze i zachowania producenta oraz drugiej (ważne!) reżyserki obliczone są oczywiście na wywołanie śmiechu, ale co najwyżej delikatnie podkolorowują rzeczywistość, na pewno jej nie deformują. Kiedy Świdziński stawia na twardy absurd – zamiast tego codziennego, do którego się przyzwyczailiśmy i którego często nie zauważamy, na nasze własne nieszczęście – robi to z wyczuciem, o czym świadczy choćby zakończenie z udziałem pewnego wielkiego Rosjanina czy genialna scena, w której sławny polityk prosi o kręcenie sceny pokazującej Kościuszkę masakrującego kosynierów.

Należy zaznaczyć, że autor w tematyce swoich kpin zachował bardzo zdrowe proporcje: śmieje się nie tylko z Polaków, część jego komentarzy dotyczy kwestii ponadnarodowych. Obrywa się choćby specjalistom od reklamy i marketingu (pierwszy wymierzony w nich żart to prawdziwa perełka) czy też przedstawicielom środowisk związanych z IT (co już mnie tak nie ubawiło… no dobra, trochę się z siebie zaśmiałem). Najmocniej zgarniają jednak filmowcy, szczególnie ci najbardziej uduchowieni. Relacja drugiej reżyserki i tworzącego making-off artysty to treściwa, a przy tym wybitnie zabawna kpina ze sztuki przemienionej w puste podglądactwo. Gorzkiego posmaku komiksowi nadaje natomiast opowieść o torturowanym przez producentów stażyście – Świdziński wpisuje się w popularny ostatnio wśród polskich reportażystów nurt refleksji nad rynkiem pracy, choć on na opisanie rzeczywistego dramatu potrzebuje zaledwie kilku stron.

Zdarzają się w komentarzach dotyczących „Powstania – filmu narodowego” głosy, iż utwór ten powinien zostać obwołany nową epopeją narodową. Cóż, jeśli zdobyć się na ironię podobną tej, jaką zawarł w swoim komiksie Jacek Świdziński, można by się z taką tezą zgodzić. Dzieło to jest pełne komizmu i zabawne, ale też niezwykle celne: pokazuje Polaków takimi, jakimi są, choć z pewnością być nie chcą. Jeśli ostali się jeszcze w naszym kraju ludzie broniący się rękami i nogami przed komiksem za pomocą starego argumentu o rozrywce dla naiwnych dzieci, to śmiało można im „Powstanie – film narodowy” polecić, powinni się ze swych uprzedzeń wyleczyć. Wszyscy inni zapewne sięgną po niego z własnej woli po przejrzeniu choćby kilku niezwykle treściwych stron.

Bartosz Szczyżański