Książka aż się prosi o herbertowski podtytuł "Raport z oblężonego kontynentu" – zwłaszcza, że w przeciwieństwie do oficjalnych raportów tworzonych przez rządy i oddelegowane do tego instytucje, jest on uczciwy, rzetelny i oparty na drobiazgowych badaniach. Autor stawia pytania omijane przez polityków i, w przeciwieństwie do nich, nie boi się odpowiedzi ani nie nagina ich pod żadną tezę. Ta książka to także tryumf zdrowego rozsądku nad polityczną poprawnością.
W tej sytuacji nie może dziwić, że z badań Murraya wyłania się obraz skrajnie pesymistyczny, a jego raport jest jak historia choroby pokazująca kolejne stadia nieuleczalnego już na tym etapie nowotworu. Pokazuje zabójczy cynizm a zarazem ogłupienie elit politycznych i intelektualnych, a także zmęczenie, wypalenie i ogromne zagubienie opuszczonych przez elity społeczeństw.
Obecny kryzys migracyjny jest, zdaniem Murraya, w takim samym stopniu przyczyną kryzysu tożsamości Europy, co jego skutkiem. Czytając jego analizę duchowego uwiądu Europy Zachodniej i dewaluacji roli religii (w czym słusznie upatruje źródło jałowienia kulturowego) podziwiam przenikliwość, z jaką rozpoznaje i nazywa składające się na to zjawisko problemy. Cezurę postawiłabym jednak w zupełnie innym miejscu. Nie teoria Darwina ani nie krytycznoliterackie badania Pisma Świętego sprawiły, że Europa oderwała się od swoich chrześcijańskich korzeni, tylko pojawienie się protestantyzmu i neomarksizmu, czego Murray najwyraźniej nie dostrzega, choć widzi i precyzyjnie opisuje wszystkie tego skutki. To jedno z nielicznych ograniczeń, jakie dostrzegam w tej znakomitej książce, wiążące się ściśle z faktem opisywania kultury od środka. Autor jest nieodrodnym synem protestanckiej Europy Zachodniej i w naturalny sposób przyjmuje jej optykę. I jeśli cokolwiek jest w "Przedziwnej śmierci Europy" krzepiącego, to właśnie to, że mówiąc "Europa" Murray myśli "Europa Zachodnia". Dostrzega i podkreśla odmienność Europy Środkowowschodniej, jednak nie potrafi dotrzeć do sedna tych różnic, ani do ich źródła (choć trzeba podkreślić, że w przeciwieństwie do wielu autorów zza dawnej "żelaznej kurtyny" do tematu podszedł uczciwie i z maximum zaangażowania i wysiłku). Niezależnie jednak od tego, na ile rozumie on sposób myślenia krajów naszego regionu, odporność Europy Środkowowschodniej na niszczące kontynent trendy nie ulega dlań wątpliwości.
Czyli – jest jeszcze o co walczyć.

Książka aż się prosi o herbertowski podtytuł "Raport z oblężonego kontynentu" – zwłaszcza, że w przeciwieństwie do oficjalnych raportów tworzonych przez rządy i oddelegowane do tego instytucje, jest on uczciwy, rzetelny i oparty na drobiazgowych badaniach. Autor stawia pytania omijane przez polityków i, w przeciwieństwie do nich, nie boi się odpowiedzi ani nie nagina ich...