"Złe sny są o wiele lepsze od złych przebudzeń"

Wydawać by się mogło, że kolejne wariacje motywu tak niemiłosiernie eksploatowanego przez twórców, jakim jest maltretowana kobieta, która postanawia nagle odejść od sadystycznego męża i rozpocząć nowe życie z dala od niego, nie są już w stanie niczym zaskoczyć czytelnika.
Okazuje się, że jednak mogą - pod warunkiem, że wyzwanie podejmie sam mistrz powieści grozy, Stephen King. W "Rose Madder" pokazuje, jak wiele można jeszcze z tego motywu wykrzesać, jak - operując popularnymi schematami, odwołując się do psychologii, symboliki i archetypów - przekuć banalną w gruncie rzeczy historię w wielowarstwową, niepokojącą opowieść, porażającą głębią, wymową i siłą wyrazu.

Rosie Daniels od czternastu lat jest żoną policjanta – psychopaty, który systematycznie znęca się nad nią fizycznie i psychicznie. Pewnego dnia błahy incydent sprawia, że kobieta, jakby budząc się z koszmarnego snu, decyduje się uciec od męża i zacząć nowe życie jak najdalej, najlepiej na drugim końcu kraju. W nowym miejscu Rosie, dzięki pomocy życzliwych ludzi, znajduje dobrą pracę i mieszkanie, mężczyznę, z którym chce zbudować swoją przyszłość i tajemniczy obraz, który odmieni całe jej życie. Nieśmiałe plany na życie burzy wiadomość o podążającym jej śladem Normanie, który jest zdecydowany dopaść swoją żonę i każdego, kto ośmieli się stanąć mu na drodze. Konfrontacja między małżonkami jest nieunikniona, a jej wynik wydaje się z góry przesądzony…

Powieść, która zapowiada się sztampowo i stereotypowo, wraz z rozwojem fabuły staje się coraz bardziej wielowymiarowa, nabiera psychologicznej głębi – a to dzięki zastosowaniu chwytów, których umiejętne wykorzystanie przyczyniło się do obwołania Kinga mistrzem gatunku: wykreowaniu sylwetek bohaterów fascynujących i przerażająco wiarygodnych zarazem, czy to w swoim szaleństwie, czy „normalności” (która nigdy nie jest szara i nudna), oddzielonych od siebie niepokojąco płynną granicą oraz budowaniu atmosfery grozy – nieoczywistej, narastającej, nieuniknionej, od której jeży się włos na głowie.

Stephen King po raz kolejny po mistrzowsku wykreował postać kobiecą, czyniąc z Rosie Daniels kobietę tylko pozornie zahukaną, słabą, pozbawioną osobowości, zredukowaną do roli bezwolnej ofiary wieloletniego maltretowania. Drobny impuls sprawia, że znajduje w sobie dostatecznie dużo siły, by przeciwstawić się mężowi i podjąć walkę z nim, ze swoją traumą i koszmarnymi wspomnieniami, choć doskonale zdaje sobie sprawę z możliwych konsekwencji tego buntu – bo dobrze wie, że tylko dzięki temu ma szansę stworzyć na nowo i siebie, i swoją przyszłość. Przemiana, jaka w niej następuje, jest ogromna, choć stopniowa, nosi znamiona nie rewolucji, a ewolucji; jest tak głęboka, że słuszniej byłoby ją określić mianem odrodzenia, a symbolizuje ją powrót do panieńskiego nazwiska.
Po raz kolejny w prozie Kinga uderza to, jak perfekcyjnie udało mu się wślizgnąć w skórę bohaterki, wczuć w jej sytuację, oddać myśli i uczucia ofiary - paraliżujący lęk przed swoim prześladowcą spowodowany długoletnim obcowaniem z psychopatą, lęk wszechogarniający i wielopoziomowy – są one tak realistyczne i sugestywne, że bez trudu udzielają się czytelnikowi.
Walcząc o przetrwanie, Rosie odkrywa drugą stronę swojej osobowości – symbolizuje ja kobieta z malowidła, Rose Madder, Krwawa Rose. Przejście bohaterki przez ramy obrazu do alternatywnego świata w rzeczywistości jest eksplorowaniem przez nią własnej duszy; siła, jaką w sobie odkrywa, jednocześnie przeraża ją i zachwyca, podobnie jak możliwości, jakie daje. Rosie stacza walkę ze swoimi słabościami; to, co rozgrywa się wewnątrz malowidła jest piękną metaforą tego, co przeżywa na poziomie podświadomości, w głębi duszy. King brawurowo i z polotem operuje przy tym symboliką: labirynt z bykiem, który przemierza bohaterka, odpowiada jej walce w realnym świecie z własnym mężem; dziecko, które w alternatywnej rzeczywistości Rosie ratuje, można odczytać jako pogodzenie się ze śmiercią nienarodzonej córeczki; takich odwołań i skojarzeń jest w fabule dużo więcej, mniej lub bardziej oczywistych; odnajdywanie archetypów czy odgadywanie znaczenia symboli to fascynująca gra, w którą King wciąga czytelnika.

Wspominając o doskonale wykreowanych sylwetkach bohaterów, nie można zapomnieć o tej najbardziej przerażającej i złowrogiej – Normanie Danielsie – psychopatycznym mordercy, który do perfekcji opanował narzędzia i środki służące do fizycznego i psychicznego znęcania się nad ofiarą oraz manipulowania ludźmi. King jak zwykle absolutnie genialnie ukazał osobowość opętaną szaleństwem, która wyzbywa się ostatnich hamulców w pogoni za swą ofiarą, bezmiar jej okrucieństwa i porażającą głębię obłędu.

Mam wrażenie, że „Rose Madder” to jedna z tych powieści Kinga, które nie do końca się docenia, choć to w istocie prawdziwa literacka perełka. Wielką jej siłą są – co nie jest żadnym zaskoczeniem – pieczołowicie i wiarygodnie pod kątem psychologicznym wykreowane sylwetki bohaterów, umiejętnie dawkowana groza wynikająca nie tylko z poczynań Normana, ale również ta towarzysząca traumatycznym wspomnieniom Rosie oraz metafora, symbolika i przesłanie fabuły, odwołujące się do tego, co przeraża człowieka najbardziej, a co pozostaje ukryte w jego podświadomości. Do czasu.

"Złe sny są o wiele lepsze od złych przebudzeń"

Wydawać by się mogło, że kolejne wariacje motywu tak niemiłosiernie eksploatowanego przez twórców, jakim jest maltretowana kobieta, która postanawia nagle odejść od sadystycznego męża i rozpocząć nowe życie z dala od niego, nie są już w stanie niczym zaskoczyć czytelnika.
Okazuje się, że jednak mogą - pod warunkiem, że...