Sięgając po „Apetyt” kochającego podróże, historię i kuchnię Philipa Kazana, byłam pełna wątpliwości. Autor napisał podobno tę powieść przy stole w jadalni, a wątki, jak się domyślam, zaczerpnął ze swego bogatego doświadczenia życiowego (był m.in. krytykiem kulinarnym i właścicielem restauracji). Na okładce książki widnieje piękna kobieta i wykwintne jedzenie oraz rekomendacja Wojciecha Modesta Amaro, znanego kucharza i restauratora. To właśnie mnie niepokoiło. Bałam się, że „Apetyt” to zakamuflowana książka kulinarna, w której nie będę mogła się opędzić od wyrafinowanych przepisów z renesansowej Florencji, którym daleko od moich zainteresowań. Na szczęście myliłam się i ku mojemu zdziwieniu obszerną publikację Kazana przeczytałam ze smakiem. Pisarz umiejętnie połączył historię, sztukę, pasję i namiętności, zachowując przy tym odpowiednie proporcje. W ten sposób powstało niezwykle smakowite literackie danie. Oto jego składniki:

Bohater, który żyje swoją pasją i pała namiętnością

Głównym bohaterem książki i zarazem pierwszoosobowym narratorem jest młody Nino Latini, mieszkający przy Borgo Santa Croce we Florencji. Jego ojciec – Niccolao – jest rzeźnikiem, podobnie jak jego przodkowie. Matka chłopaka - Isabetta – właśnie zmarła na gruźlicę. Chłopiec od dziecka przejawia dwa talenty: dominujący kulinarny (delikatnie stymulowany przez kucharkę i mamę) oraz malarski (rozwijany przez wuja Filippo Lippi, będącego postacią historyczną - jednego z największych malarzy tamtych czasów, którego dzieła zdobiły całe miasto). Niektórzy nazywają mój talent darem, inni – przekleństwem. Jest jednym i drugim, podsumowuje swe uzdolnienia Nino. On ma to szczęście, iż smaki nie tylko w nim zostają, ale każdą ich nutę czuje bardzo wyraźnie. Dlatego też chętnie eksperymentuje i obserwuje, jak poszczególne składniki oddziałują na siebie nawzajem. Po śmierci matki to właśnie gotowanie pozwala mu nie myśleć o bólu i szybko staje się sposobem na życie, później zaś prawie obsesją. Odkąd Nino zaczął kulinariom poświęcać cały swój czas, jego świat nabrał kolorytu. Niestety chłopak, kierując się sercem, a nie rozumem, nieraz popada w tarapaty, gotując dla możnych tego świata…

Urokliwe miasto, którego atmosferę wiernie odwzorowano

Florencja Kazana jest miastem głośnym, pełnym światła, zapachów i atrakcji turystycznych: pajęczyna gwarnych ulic, niezliczonych alejek, wież, warsztatów, zakładów garbarskich, klasztorów, kościołów i cmentarzy. To miejsce, gdzie nikt nie jest sam (podobno dotyczy to nawet zmarłych), gdzie ochoczo gra się w ‘calcio’ (florencką piłkę nożną) i oddycha powietrzem nasyconym przeróżnymi aromatami. Nie dziwi zatem, że Nino najlepiej czuje się w swoim rodzinnym mieście. Philip Kazan poprzez opis dnia codziennego, pogody oraz charakterystycznych smaków oddaje charakter tego wyjątkowego miejsca. Autor sprawił czytelnikowi dodatkową radość, umieszczając w „Apetycie” postaci historyczne. Andrea di Cione (Verrocchio – włoski rzeźbiarz i malarz renesansowy, przedstawiciel quattrocenta florenckiego), Sandro Botticelli (włoski malarz szkoły florenckiej, który tworzył we wczesnym quattrocento oraz dojrzałym okresie odrodzenia), to mistrzowie, do których pracowni wuj Filippo zaprowadza Nino, by jego siostrzeniec ugotował im coś pysznego. Wśród znakomitości pojawiających się na kartach książki warto wymienić najbardziej znane nazwiska i tytuły: Brunelleschi, Donatello, Giovanni di Paolo Rucellai, rodzina Medyceuszów (której żarliwymi zwolennikami są Latini), Luca Pitti (rywal Piero de’ Medici), kardynał Rodrigo Borgia oraz papież Sykstus IV. Kazan wprowadza te figury naturalnie, za sprawą plastycznych opisów i nieśpiesznej akcji, co pozwala łatwo wyobrazić sobie, jak wyglądało życie w renesansowej Italii: Florencja jest jak garnek postawiony na zbyt dużym ogniu. Ludzie rośli w siłę i upadali, święcili triumfy, by ustąpić pola innym. Na horyzoncie zawsze czaiła się groza. To wszystko mieszało się, smażyło na jednej patelni, a potem lądowało w koszu. Nie dziwi zatem fakt, iż Nino ogromnie zatęskni za Florencją, kiedy przyjdzie mu ją opuścić: Łaknąłem kontaktu z duchami swojego miasta, chciałem je widzieć, dotykać. Ale najbardziej pożądałem ich smaku...

Kuchnia, która zadziwia i inspiruje, a kucharza wynosi na piedestał

Początkowo Nino pracuje w tawernie u wuja, później przygotowuje dla Lorenzo de’ Medici kolację na 50 osób i przez jakiś czas dla niego pracuje, budząc zachwyt i podziw wśród możnych. Niestety, kiedy przyrządza żałobną ucztę z okazji zaślubin Bartola Baroniego z Tessiną, jego przyjaciółką z dzieciństwa, którą kocha całym sercem, musi uciekać z miasta. W drodze, mimo strachu i bólu, nadal ma wyczulony węch: W każdej wiosce, przez którą przejeżdżałem, unosiły się te same zapachy: starego tłuszczu, starego boczku, starej kapusty. Zostaje dietetykiem kardynała Gonzagi w Rzymie, później trafia do kardynała Rodrigo Borgia, a stamtąd do samego papieża Sykstusa IV. Jego potrawy zapierają dech w piersiach i zaspokajają apetyty największych ówczesnego świata, ale nie mogą nasycić Nino. Czegoś mu ciągle brakuje. Czego? Miłości, ale o niej tym razem sza!

Opowieść Philipa Kazana jest wyjątkowa. Ukazuje nie tylko piękno sztuki kulinarnej, będącej wyzwaniem i prawdziwym arcydziełem, ale i umiłowanie swojej małej ojczyzny. Nino bardzo wyraźnie podkreśla, iż każdy smak jest zakorzeniony w okolicy, z której pochodzi, a on sam potrafi przyporządkować konkretny zapach do określonego smaku: Czułem na języku smak miasta i okolic: ryba pływała w rzece, która przecięła mi drogę, oliwki rosły dwa kroki stąd, świnia ryła w lesie, przez który przejeżdżałem, a orzechy obwąchiwanych przez nią pinii zdobiły teraz kiełbaski z jej własnego mięsa. Jadłem esencję tej ziemi. Miasto na zawsze pozostanie dla mnie bezimienne, lecz nawet teraz potrafię odtworzyć je we wspomnieniach, bowiem nie zapomniałem żadnego z jego smaków. Takie liryczne opisy robią wrażenie. Podobnie jak intrygujące połączenie historii Florencji z wątkiem romansowym i ponadprzeciętną sztuką. „Apetyt” od początku wyróżniają liczne zwroty akcji, ciekawa wizja twórcza autora, a także jego język tworzący sugestywne relacje oddziałujące na zmysły. A wszystko to apetycznie podane, okraszone dobrym tłumaczeniem, urzekającą okładką i solidną oprawą. Już dziś życzę Wam smacznego i polecam tę lekturę Waszej uwadze podczas tegorocznych wakacji.

Agnieszka Biczyńska

Cytaty pochodzą z recenzowanej książki.