Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Karol XII: król-wojownik, zdobywca i strateg, reformator, monarcha biednego, acz cieszącego się respektem kraju zdolnego szachować wszystkich sąsiadów wokół, a jednocześnie osoba rodzinna i czuły brat, mężczyzna odważny oraz niezwykle sprawny fizycznie, obdarzony poczuciem humoru, lecz podniesiony do godności królewskiej w trudnych i wymagających czasach, kiedy to ważyły się losy jego ojczyzny. Trudno o biografię barwniejszej postaci. Sięgając po „Karola XII” Bengta Liljegrena byłem pełen obaw. Dzieje tego słynnego władcy są ogólnie dosyć dobrze znane, bo w pewnym stopniu wiążą się z historią naszego kraju i wiadomym jest, że reprezentował on zupełnie inny świat oraz wartości w stosunku do tych, z jakich Szwecja znana jest obecnie. Spodziewałem się więc jeśli nie paszkwilu, to przynajmniej skrajnie jednostronnej charakterystyki, która byłaby tendencyjna i zafałszowana z wybranymi elementami wyolbrzymionymi, a innymi skrzętnie przemilczanymi. Jak wielkie było moje zaskoczenie, kiedy autor okazał się być profesjonalistą potrafiącym podejść obiektywnie do tematu, umiejętnie przedstawiając koleje losu młodego króla, analizując jego decyzje i postępowanie, a na końcu zgrabnie wszystko podsumowując. Treść książki to właściwie fabularyzowane dzieje z dodatkiem cytatów z wycinków listów, ogłoszeń, rozporządzeń czy prywatnej korespondencji osób z otoczenia dworu i tych mających styczność z Karolem. Podróżujemy więc wraz z autorem przez całe jego życie: od urodzin, dorastania pod surowym okiem ojca (który jednak chciał zapewnić synowi wszystko to, czego sam nie posiadał) i przygotowań do objęcia tronu przez okres panowania, kampanie w Norwegii, Danii, Rosji, Polsce, Saksonii, Niemczech aż do katastrofy na Ukrainie, ucieczce do Turcji i powrotu do ojczyzny, a następnie próby odwrócenia kolei losu. Ogrom wydarzeń, które Karol spowodował i w których uczestniczył jak również trudności, jakim musiał stawić czoła czynią z niego niemal bohatera romantycznego. Była to osoba pełna wielkich emocji i pewnych sprzeczności. Świetny dowódca i taktyk często zwyciężający pomimo liczebnej przewagi wroga (najsłynniejsza rzecz jasna jest bitwa pod Narwą, ale gromił wszystkich równo) i gardzący śmiercią (wielokrotnie raniony walcząc w pierwszym szeregu) czym błyskawicznie zaskarbił sobie oddanie wojska. Z drugiej strony słaby dyplomata, który uważał, że gadanie i rozmowy świadczą o słabości, a z nieprzyjacielem należy rozmawiać na bagnety i armaty, co z pewnością utrudniło mu sytuację polityczną pod koniec wielkiej wojny północnej. Był sprawiedliwy, miał silne poczucie troski o bliskich i prezentował bezpretensjonalną postawę w życiu codziennym, czego skutkiem było, że chwalenie się i obmawianie innych było mu obce. Jednocześnie dla przeciwnika był okrutny, Polskę ograbił niemiłosiernie (gorzej było chyba tylko za Potopu w latach 1655-1660),a do tego był nieczuły na rany i niedomaganie innych. Wymagał dużo od siebie, ale również od swoich towarzyszy, których nie zawsze było stać na taki wysiłek. Z kolei nie można mu odmówić pracowitości: wcześnie wstawał, długo zajmował się sprawami państwa, rozsądzał spory, organizował transporty, administrował. Ta sama pracowitość i niespożyte siły doprowadziły jednak do klęski jego rządów, gdyż jego nieustępliwość sprawiła, że pod koniec tego okresu Szwecja miała z tuzin wrogów tracąc 1/3 terytorium. Wieczne wojny i ciągle rosnące świadczenia finansowe znacznie zubożyły kraj i pozbawiły go (jak wylicza autor) 400 000 mężczyzn, co w skali słabo zaludnionego państwa skandynawskiego było naprawdę znaczną stratą. Trzeba też pamiętać, że śmierć króla kończy okres 100-150 lat mocarstwowości Szwecji na arenie międzynarodowej, kiedy to była ona wielką potęgą. Nigdy przedtem ani nigdy potem, kraj nie osiągnął takiego znaczenia i prestiżu. Smaczku całej historii życia Karola XII dodaje jego tajemnicza śmierć podczas oblężenia Fredriksten. To dosyć typowe dla sławnych postaci. Do dzisiaj, pomimo upływu 300 lat i najnowocześniejszych technologii, nie mamy pewności czy kula, która go trafiła w okopie pochodziła od broniących się Duńczyków czy też był to zamach ze strony sojuszników lub własnych, szwedzkich popleczników. Liljegren ma własną koncepcję, dosyć przekonywującą, ale też nie stawia kropki nad i. O Karolu można by długo, ale znacznie lepiej sięgnąć po rzetelną biografię jaką bez wątpienia jest ta książka. Oparta na źródłach, wysnuwająca rozsądne wnioski pozbawione politycznych i ideologicznych wtrąceń, jednocześnie stanowiąca opowieść o człowieku zmuszonym szybko dorosnąć, ale wiernego własnym wartościom i zasadom do końca życia, stawiającego ojczyznę oraz rodzinę ponad wszystko, a jeżeli jako ciekawostkę przytoczyć fakt, że Karol XII był ostatnim europejskim monarchą, który zginął w bitwie, to można uznać rok 1718 za początek jego legendy.