Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Zabrałam się za wybór opowiadań „Malowanie dnia” z ciężkim sercem, ale w miarę czytania stawało się ono coraz lżejsze. Tematyka górnicza. Z pewnością potrzebny jej jest zapaleniec z reportażowym zacięciem, który w kilku krótkich zdaniach zawrze problemy dnia codziennego. Czasy charakterystyczne – powojnie, wszechobecne rozliczenia ze sobą, z innymi, z krajem, ze społeczeństwem. Otwierające opowiadanie („Zwał”) pisane jest z perspektywy górnika, który utknął w kopalni, przywalony skałą i węglem. Ekstremalne przeżycie, minimalny wyraz. Dalej w podobnym tonie. Mocno trąci Hłaską, tylko okoliczności inne, ale równie niebezpieczne, ludzie różni, po równo dobrzy i źli, każdy walczy o swój kawałek chleba jak umie. Wszechobecna śmierć, bieda, choroba jest równie powszednia jak brak słońca i hałdy. Kopalnia to nieodłączne tło tych opowieści; zawsze gdzieś majaczą szyby. Przełom następuje w „Spacerze z narzeczoną”, gdzie zdania nagle stają się dłuższe i pełniejsze, zdarzy się metafora. Zmienia się nieco okolica, w której widzimy bohaterów, jest jakby bardziej zielono (wszak to wiosna!) i mniej duszno. Eksplozja następuje w „Wyzwoleniu Judasza”, które jest spowiedzią niespełnionego malarza, żyjącego w skrajnej nędzy, próbującego utrzymać się z malowania świętych obrazków. Nagle głównym bohaterem przestaje być człowiek pracy, ceniący tylko to, co można dotknąć lub wymienić za pieniądze. Zamiast tego widzimy postać tragiczną i jednocześnie dużo bardziej współczesną, pozbawioną rysu socrealizmu, który noszą w sobie mniej lub bardziej świadomie inni bohaterowie opowiadań. Nie dlatego, że są piewcami systemu, czy wyrażają poglądy samego autora, tylko dlatego, że zostali naznaczeni rzeczywistością, w której przyszło im żyć. Dopasowując się do narzucanych norm, stają się trybikami ogromnej machiny, a ich prywatne problemy i rozterki istnieją jakby obok tej najważniejszej części ich życia – pracy. Biedny malarz jest ich antytezą, kontrapunktem dzięki któremu nabierają głośnego wydźwięku. W kolejnych opowiadaniach ta codzienność wraca do przytaczanych historii, jednak kolor wniesiony przez wspomnianego antybohatera pozostaje, czy to w napadzie histerii, będącym ujawnieniem głęboko tłumionego szaleństwa („Ptaki w żywych kolorach”),czy to w sposobie opisywania świata, w który niepostrzeżenie wkrada się liryzm („Malowanie dnia”). Dlatego przede wszystkim brawo bić należy redaktorowi – wybór opowiadań z całego okresu twórczego Wantuły dobrze ukazuje zmiany, jakie w nim zaszły. Co do samych opowiadań – mogą się podobać, mogą nudzić. Dobrze jednak, że są, bo dają świadectwo pewnemu wycinkowi rzeczywistości, istniejącemu tylko przez moment.