Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Relacje polsko-żydowskie w okresie II wojny światowej to temat niezwykle delikatny, który pomimo upływu lat, wciąż w sposób fundamentalny rezonuje na współczesną politykę, o czym mógł się obecny polski premier w pierwszym kwartale 2018 r., kiedy to jedną nieopatrzną wypowiedzią na temat Holocaustu rozpętał burzę medialną. Problem w dyskusjach między Polakami a Żydami na ten temat sprowadza się do jednego fundamentalnego problemu - oba społeczeństwa opowiadają o swojej wojennej przeszłości w kategoriach bycia ofiarą, stąd też każda próba niuansowania postaw przedstawicieli obu narodów podczas okupacji spotyka się nieraz wręcz z histeryczną reakcją. Ciężko jest dyskutować z dogłębnie ugruntowanymi przez oba narody wyobrażeniami swój temat. Niemniej, nawet jeśli większość publicystów okopała się na swoich pozycjach, to rolą historyków jest badać kontrowersyjne zgadnienia. Ta książka jest zaledwie przyczynkiem do tematu pomocy udzielanej Żydom przez przedstawicieli narodu polskiego w trakcie okupacji. Zbiera szereg niepowiązanych ze sobą relacji z różnych terenów Polski poświęconych ukrywaniu Żydów w trakcie Zagłady, uzupełniając je odpowiednią krytyką źródłową przygotowaną przez różnych autorów i rekonstrukcją zdarzeń. Nie w sposób z nich zbudować jednolitego obrazu, gdyż są nie mają żadnego wspólnego mianownika (takich, jak czas i miejsce),jak również jednolitej metodologii badań oraz stopnia wiarygodności źródeł. Jedyne, co łączy te wszystkie rozproszone czasowe i miejscowo relacje, to brak instytucjonalnego przechowywania Żydów - wszystkie one wynikały z prywatnej inicjatywy, zrodzonej zarówno z przyczyn osobistych, czy też z poczucia empatii, jak również niekiedy niepozbawionej nadziei na odpowiednią gratyfikacje pieniężną. Mimo wszystko ta niewielka książeczka zbiera szeroki wachlarz postaw w trakcie okupacji - od bohaterskiego ukrywania Żydów bez względu na okoliczności, jak i też aktywnego pomagania Niemcom w ich wyszukiwaniu. W relacjach dominuje jednak inna postawa - obojętności. Większość ludzi chciała po prostu przeżyć wojnę, a co za tym idzie - nie mieć nic wspólnego z czymkolwiek, albo kimkolwiek mogącym przynieść jakiekolwiek ryzyko dla sienie i swoich rodzin. Czy naprawdę można ich za to potępiać? W IPN przygotowywana jest obszerna monografia poświęcona pomocy udzielanej Żydom podczas Holocaustu. Myślę, że ta publikacja stanie się kolejnym zarzewiem do następnej płomiennej dyskusji na temat relacji polsko-żydowskich w czasie II WŚ. Kto wie, może pod ich wpływem, ktoś zechce zgłębić ten trudny temat i sięgnie do bardziej wartościowych, niźli gazetowe, publikacji poświęconych temu problemowi.