Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jak nie lubić takiej książki? Jak nie lubić takiego autora? Z ogromną przyjemnością zarejestrowałem dezynwolturę, z jaką Vikram Chandra pokazał, że w pompie ma wszystkie reguły rządzące fabrykami bestsellerów. Normalnie anarchista, postawa bliska sercu memu. Zacznijmy od tego, że redaktorzy w wydawnictwach zajmują się głównie wycinaniem, żeby uzyskać zwięzłość. Lata budowania szkoły skreślania wszystkiego co zbędne (czytaj: upraszczania pod strychulec, żeby się czytelnik nadmiernie nie męczył) owocują dziś jedyną słuszną linią. Jak Chandra pokonał zmasowane siły redaktorskie – pozostaje jego słodką tajemnicą. Jak wydawcy mogli puścić tysiącstronicowe monstrum, z rozbudowaną mnogością pobocznych wątków (a każdy jest tematem na osobną książkę),naszpikowane opisami, tudzież introspekcjami i monologami wewnętrznymi – to również zagadka. A przecież nie mamy do czynienia z pierwszym tomem sześcioksięgu fantasy z królami, smokami, elfami i resztą gatunkowego badziewia oraz sutymi wypychaczami dla odbiorcy o umyśle gimnazjalisty <rzyg> gdzie podobne zagrania jeszcze przechodzą, ba, są chętnie widziane. Po drugie, żeby było śmieszniej, pozwolił sobie autor naszpikować tekst słowami w języku hindi, dołączając dla ciekawskich słowniczek. Nie, żeby tego typu zabiegi były absolutnie niespotykane, choćby Marlon James w „Krótkiej historii...” też się nim posiłkował, że o „Shantaram” nie wspomnę. Jednakowoż Chandra poszedł po całości, na każdej stronie mamy kilka, kilkanaście wyrazów kompletnie egzotycznych i niezrozumiałych. No i dobrze. Dzięki temu poprzeczka autentyzmu wędruje jeszcze wyżej. A słowniczek? Dałem sobie spokój po kilku kartkach książki, gdy jasna stała się intencja autora, w większości zdałem się na kontekst – i tak też było dobrze. Do słówek jeszcze wrócę. „Święte gry” zasysają czytelnika niepostrzeżenie, gdy już zaakceptuje cokolwiek niespotykane warunki brzegowe. Tenże czytelnik otrzymuje legion postaci, setki wydarzeń, proste albo zawikłane historie i wyrywające się ze stroniczek pandemonium namiętności, składające się na obraz współczesnych Indii. Na ile zgodny ze stanem faktycznym, nie mnie rozsądzać, wystarczy, że wyobraźnia eksploduje w barwach, dźwiękach i zapachach. Mózg musi sobie poradzić z dziesiątkami składowych, od instytucjonalnej korupcji jako oficjalnego w zasadzie smarowidła całej struktury państwowej i społecznej, przez podziały narodowościowe, religijne, kastowe, ustrojowe, ekonomiczne, przez wielkie wojny i małe pogromy, przez polityczne intrygi, tajne służby, po bandyterkę traktowaną jako gałąź gospodarki narodowej, a te składowe tkają wątki niewiarygodnego gobelinu, od którego bolą oczy i skowycze dusza. Bo w każdym splocie tego dywanu są ludzie: tacy sami jak my, z takimi samymi pragnieniami i problemami. I marzeniami. Bohaterowie (a jest ich dwóch głównych, jeden domyślny, stojący w cieniu, kilkunastu pierwszorzędowych i mnóstwo epizodycznych) są krwiści, mięsiści, bliscy – na wyciągnięcie ręki. Rządzeni gwałtownymi namiętnościami, często znajdującymi finał we wstrząsającej (a i malowniczej) przemocy, krwi, torturach, śmierci. I seksie, a jakże. Mamy w pakiecie politykę, bandyckie imperia, dzień powszedni policjanta, tajemniczego guru, a jakby było mało, to sensacyjny wyścig z czasem o wadze liczonej w megatonach. Pewnie mógłbym napisać spory esej o świecie przedstawionym, ale dam sobie spokój. Tylko dwa luźne spostrzeżenia. Rozbawiła mnie uniwersalność zachowań w każdej religii. Nasze dawanie na tacę to mały pikuś w porównaniu do uniesień po hinduistycznym obrządku, gdy wierni ofiarowują (jadźńa) wszystko, co mają, włącznie z portfelami, zegarkami i noszonym złotem (a tego noszą dużo). Ciekawe, jak kino jest wczepione w każdego bez wyjątku Hindusa. Nie na próżno Bollywood to potęga. Chandra wyraża się o nim z szacunkiem i miłością, spora część tekstu powieści to cytaty z piosenek filmowych. Bo jak wiadomo, gatunek jest nieistotny, w każdym obrazie muszą, po prostu muszą znaleźć się sceny tańczone i śpiewane. Dla naszego pojmowania sztuki filmowej coś takiego wydaje się kompletnie powalone, zwłaszcza przy oczywistej teatralizacji i przesadzie w grze aktorów. Zabawne jest odwrócenie proporcji przez Chandrę: jego ludziki owszem, oglądają na DVD zachodnie produkcje (interesujące są dla nich tylko te z dawką przemocy i bez psychologii),ale uważają je za blade cienie „właściwego” kina. I potrafią cały dzień nucić piosenkę z jakiegoś hmm... arcydzieła, nakręconego w 62 czy 63 roku. A wracając do słowniczka. Bardzo dużo radości sprawiły mi hinduskie wulgaryzmy, bez oporu włączyłem je do zasobu leksykalnego, którym się posługuję na co dzień. Taki smaczek, może nie każdemu będzie z nim po drodze. Pojawiają się opinie, że „Święte gry” to trochę inna mutacja „Shantaram”. No nie. To znaczy i owszem, „Shantaram” lubię, nietrudno wskazać wspólne elementy obu powieści, ale w mojej ocenie Chandra jest pisarzem znacznie lepszym od Robertsa. I jest insiderem, co istotne. Jedyny zarzut, jaki mógłbym postawić książce to brak chirurgicznej precyzji: w konstrukcji i w proporcjach. No ale trudno o taką, gdy mamy do czynienia z podobnie rozbudowaną epopeją. I już zmierzam do konkluzji. Niewielki jest zaorany pas graniczny między literaturą popularną, a tą artystyczną, najwyższych lotów. Chandra na owej zaoranej ziemi postawił sobie domek, zamieszkał w nim i miewa się całkiem dobrze. Ku radości takiego czytelnika jak ja. Czytać, ludzie, czytać. A jeśli komuś jest zbyt grubo, zbyt rozwlekle i za nudno, ten jest gand i ćutja. Niech sobie kupi komiks. Tam ma krótko, na temat i jeszcze rysunki do pomocy.