Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka ze wszech miar wartościowa i godna polecenia. Na jej podstawie mógłby powstać dobry i ciekawy film, pokazujący meandry polskiej historii. Mam nadzieję, że autorka w przyszłości będzie równie znana jak Emilia Plater i Irena Sendlerowa. Karolina Lanckorońska jest postacią niezwykłą. Arystokratka, patriotka, sanitariuszka w trakcie I wojny światowej, historyczka sztuki, wielbicielka sztuki renesansowej i barokowej, organizatorka studiów dla polskich żołnierzy we Włoszech po WWII, fundatorka 560 stypendiów dla polskich uczonych w trakcie komuny i później, donatorka książek dla polskich uczelni, leków w trakcie stanu wojennego, wreszcie autorka prekursorskich prac o Michale Aniele i liczących kilkadziesiąt tomów zebranych zagranicznych tekstów źródłowych na temat Polski. Last but not least podarowała polskim muzeom w 1994 roku kolekcję kilkuset bezcennych dzieł sztuki, w tym dwóch z trzech obrazów Rembrandta, jakie są w Polsce. Książka, tak, jak głosi tytuł, opisuje jej przeżycia w trakcie II wojny światowej, najpierw ze Lwowa, skąd uciekła przed sowietami, potem z Małopolski, co wiązało się z aktywnością charytatywną dożywiania więźniów, wreszcie z uwięzienia i prawie zagłodzenia w Stanisławowie, kolejnych więzień, Ravensbrück i w końcu okresu powojennego w kontekście domknięciem sprawy jej oprawcy i kata profesorów lwowskich, Krügera. Jeśli ktoś chce poznać etos polskiej szlachty, a tym wypadku arystokracji realizowanej na najwyższym poziomie, to ta książka jest dla niego. Podobną areté znajdziemy u Władysława Zamojskiego, Mieczysława Jałowieckiego i Zofii Kossak-Szczuckiej. Przekaz Karoliny Lanckorońskiej jest suchy, przedstawiający kolejne wydarzenia i fakty, i bardzo dobrze, że taki jest. Autorka pisze o sprawach dantejskich. Opisuje też bardzo wiele osób, jakie spotkała w kolejnych więzieniach i obozie, szczególnie jeśli te osoby zginęły i żaden inny ślad poza jej pamięcią po nich nie pozostał. Nie jest to przekaz poprawny politycznie - jak już cytował jeden z recenzentów, autorka pisze: "Tekst początkowo był pisany z myślą o wydaniu angielskim. Kazałam przetłumaczyć kilka ustępów i przedstawiłam je dwóm wydawcom. Obaj z miejsca odrzucili z uzasadnieniem, że "tekst jest zbyt antyrosyjski". Po kilku latach znów przedstawiłam go dwóm innym angielskim wydawcom, którzy także odmówili, tym razem z uzasadnieniem, że "tekst jest zbyt antyniemiecki". Znajdziemy w tekście uprzedzenia autorki, wynikające z jej spiżowego wręcz (albo zakutego) katolicyzmu, który daje perspektywę, że każda inna religia, łącznie z Ortodoksją wschodnią, to zabobon. Jest też sporo uprzedzeń uzasadnionych, wynikających z opisywanych doświadczeń - oczywiście wobec korupcji, złodziejstwa i bestialstwa Rosjan i Niemców, ale i wobec Ukraińców, który podczas okupacji sowieckiej stosowali podobną strategię, co Chińczycy wobec dynastii Mandżurów - komunizm przeminie, można go użyć instrumentalnie, a Kresy pozostaną w ich rękach. Strategię udaną w obydwu wypadkach, jak wiemy z historii. Jest w tej książce wiele spraw, o których warto wiedzieć - o wywózce ponad miliona polskich chłopów, nie tylko inteligencji, na Sybir; o wagonach z ukradzionymi w Warszawy rzeczami, tak z mieszkań prywatnych, jak ze sklepów, w trakcie Powstania Warszawskiego; o relacjach polsko-ukraińskich pod okupacją sowiecką i wielu, wielu innych. Spojrzenie Karoliny Lanckorońskiej na to, co się działo jako jednego z nielicznych polskich nauczycieli akademickich, którzy przetrwali wojnę, jest niezwykle cenne. Miejsca, w których autorka pozwala sobie na przebłyski humoru i erudycji są jak promienie światła wpadające przez kraty więzienne. Po przeczytaniu tej książki szczerze zastanawiam się, na ile inba z 2019 w MNW dotycząca Jerzego Miziołka to był problem, powiedzmy, niezgodności charakterów między nim a ekipą starych pracowników, a na ile był to przejaw niechęci warszawskich, a więc i w sporej części postprominenckich oficjeli do jednego z uczniów i stypendystów Karoliny Lanckorońskiej. I to wiernie spłacającego dług wdzięczności ucznia, ponieważ tematyka jego książek wyraźnie wiąże się ze specjalizacją jego mentorki. Gorąco polecam lekturę osobom zainteresowanym II wojną światową i historią Polski, którzy nie poszukują łzawych opowieści, a faktów.