Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Prozę Oza wyróżnia wielka delikatność, subtelność w budowaniu postaci. Tym razem poznajemy psychikę 12- letniego chłopca, który obserwuje skomplikowany świat dorosłych, świat polityki (ostatni rok brytyjskiej okupacji Izraela - 1947). Zapewne są to wspomnienia z dzieciństwa autora - wydarzenia, które go ukształtowały, emocje, które im towarzyszyły w rodzinie, trudne chwile wśród rówieśników, a przede wszystkim atmosfera w Jerozolimie w przede dniu powstania izraelskiego państwa, w przede dniu wojny. W Jerozolimie, gdzie w 1947 roku obowiązywała godzina policyjna, toczyły się ciche walki opozycji przeciw Anglikom (podziemie), wszyscy odczuwali niepewność jutra, narastała nienawiść i zagrożenie ze strony Arabów. "Oto jak zapamiętałem Jerozolimę z ostatniego lata rządów brytyjskich. Kamienne miasto rozrzucone na stokach wzgórz. Nie tyle miasto, ile odrębne skupiska oddzielone połaciami ostów i skał. Na rogach ulic stojące niekiedy brytyjskie samochody pancerne z przymkniętymi wizjerami jak oczy oślepione słońcem, ze sterczącymi z przodu karabinami maszynowymi jak palce wskazujące: Hej, ty tam!"

Profi (mały intelektualista, "profesorek") ma niezwykłą wyobraźnię, w swoim pokoju toczy zwycięskie bitwy, widzi się w roli wybawcy kraju od perfidnych Anglików, zakłada z dwoma kolegami tajną organizację pod nazwą "Podziemie", której jest mózgiem. Sam nazywa się "panterą w piwnicy", bystrym obserwatorem przyczajonym do skoku, obdarzonym szybkością, refleksem. Jego "bohaterstwo" zostaje wystawione na próbę - zaprzyjaźnia się bowiem z brytyjskim policjantem. Wobec wszechobecnej nienawiści, istniejącej wokół wrogości i uprzedzeń, zwycięża ciekawość świata, naiwność dziecka, naturalna życzliwość, wrażliwość, współczucie dla osamotnionego człowieka. Przez kolegów Profi zostaje nazwany zdrajcą. Czuje się osądzony niesprawiedliwie, odtrącony przez kolegów dużo rozmyśla, czyta encyklopedie i słowniki z ogromnej biblioteki ojca, poznaje świat słów i znaczeń, np. słowo zdrada, cyniczna zdrada, podły zdrajca, słowo pokusa, pokuszenie. Nie tylko zdrada ma wiele odcieni, ale również słowo "wróg" - "czy ktoś widział, w prawdziwym życiu czy na filmie, roztargnionego wroga? Albo nieśmiałego?" zastanawia się chłopiec nad swoimi skomplikowanymi uczuciami wobec Anglika - wroga, a jednocześnie przyjaciela.

Niewielka powieść ma przepiękne i zabawne fragmenty. Na przykład rozmowy, jakie prowadzą ze sobą sierżant Dunlop i chłopiec. Mężczyzna posługuje się tylko starożytną, biblijną hebrajszczyną, a Profi uczy go współczesnego języka. Pewnego dnia sierżant mówi:
"Zanim upadnie lato, powstanę i wrócę do kraju mego narodzenia, albowiem dni naszej jednostki w Jeruzalem są policzone" i w ten sposób chłopiec poznaje plany Anglików wobec jego kraju, czuje się dumny i wyróżniony, jak szpieg, który posiadł wiadomość najwyższej państwowej wagi.

Życie trzyosobowej rodziny toczy się według ustalonych rytuałów. Ojciec Profiego jest historykiem, pisze książkę o historii Żydów w Polsce. Rodzice wspominają swój stary kraj, ojczyznę - Ukrainę i Polskę, wymordowaną przez Hitlera rodzinę, zachowania antysemickie. Cudowna jest opowieść matki Profiego o dalekich Karpatach jej dzieciństwa, o pewnym ranku nad rzeczką koło młyna, kiedy do wody wrzuciła niebieskie skrzydło starej okiennicy, a potem godzinami, dniami, latami zastanawiała się, gdzie dopłynęła ta deska.

Profi zna na pamięć układ książek w bibliotece ojca, która "zorganizowana była z żelazną logiką i podzielona na działy i poddziały według przedmiotu, dziedziny i języka oraz alfabetycznie". Ojciec był jego przewodnikiem po niezwykłych skarbach, bezcennych woluminach, pierwszych wydaniach starych żydowskich ksiąg. Każda kultura, każda epoka i każdy język miał tu swoją pokaźną reprezentację, a Profi myszkował w tym gąszczu często w poszukiwaniu ilustracji i map. "A cóż ja? Kim jestem w tym olbrzymim wszechświecie? Ślepą panterą. Ciemnym dzikusem. Żałosną igraszką w rękach jakiegoś nieszczęsnego Ben Hura. Zamiast zamknąć się natychmiast wśród tych książek. Na dziesięć lat? Na trzydzieści? Wziąć głęboki oddech, zanurzyć się w studni i zacząć rozwiązywać zagadkę za zagadką? Jaka daleka podróż, ile oszałamiających tajemnic zawartych w tomach, których nazwy ledwo mogę odcyfrować!"

Powieść Oza to piękna książka o dzieciństwie pisarza. O rozterkach czasu dojrzewania. O kształtowaniu się umiejętności postrzegania spraw nie tylko w sposób czarno-biały, o niejednoznaczności życia i wyborów. Czytałam ją z uśmiechem na twarzy, bo Profi jest pełnym wdzięku chłopcem, wrażliwym, pełnym sprzeczności, naiwnym i szczerym. Jak zauważyła Jardena, piękna młoda przyjaciółka chłopca, Profi jest dzieckiem słowa, zostanie pisarzem. To czuć w tej książce, bardzo wyraźnie i namacalnie.

Przez powieść przewija się motyw zdrady. Na końcu pisarz stwierdza: "A co się tyczy samej opowieści? Czy znów ich wszystkich zdradziłem opowiadając tę historię? Czy na odwrót: czy zdradziłbym ich, gdybym jej nie opowiedział?" I z tym pytaniem pozostajemy.

Prozę Oza wyróżnia wielka delikatność, subtelność w budowaniu postaci. Tym razem poznajemy psychikę 12- letniego chłopca, który obserwuje skomplikowany świat dorosłych, świat polityki (ostatni rok brytyjskiej okupacji Izraela - 1947). Zapewne są to wspomnienia z dzieciństwa autora - wydarzenia, które go ukształtowały, emocje, które im towarzyszyły w rodzinie, trudne chwile...