„Świat w płomieniach” był dla mnie, drodzy Państwo, prawdziwą rewolucją. Pięć lat temu (!) powieść Siri Hustvedt zderzyła się w mojej czytelniczej świadomości z „Małym życiem” i zmiotła znacznie popularniejszą siostrę, z którą w dużym stopniu dzieliła tematykę. Książka była bardziej bezkompromisowa, ambitniejsza i trudniejsza niż to, co napisała Hanya Yanagihara i zapowiadała to, co działo się na polskim rynku literackim w kolejnych latach: wydanie „Argonautów” i „Czerwonych fragmentów” Maggie Nelson, „Obumarłej” Anne Boyer czy „Dziewczyny, kobiety, innej” Bernardine Evaristo. Przyszedł w końcu czas na to, aby wrócić do świata amerykańskiej pisarki – a jest to powrót bardzo udany, bo „Wspomnienia przyszłości” są niemal tak dobre, jak „Świat w płomieniach”.

W najnowszym tekście Hustvedt wraca do tematów z poprzedniej powieści, choć przed lekturą wcale nie jest to oczywiste: tam główną bohaterką była Harry Burden, wybitna artystka wbrew wielu próbom zmiany sytuacji postrzegana przez opinię publiczną przede wszystkim jako żona wielkiego człowieka, która przeżyła długie lata, tutaj – jest nią młoda aspirująca pisarka dopiero co zamieszkała w Nowym Jorku, gdzie chce robić karierę. Ta różnica jednak okazuje się mało ważna, bo doświadczenia obu mają bardzo wiele wspólnego: rzadko postrzega się je jako istoty obdarzone jednostkowością, próbuje się zmusić je do grania roli towarzyszek, nie respektuje ich dokonań, nie szanuje ich przekonań. Szczególnie ciekawy w twórczości Hustvedt jest motyw Wielkiego Człowieka, którego geniusz automatycznie unieważnia osobę stojącą u jego boku – w „Świecie w płomieniach” był on potraktowany szerzej, bo Harry sama doświadczała owego „przykrywania”, we „Wspomnieniach przyszłości” stanowi przede wszystkim temat dyskusji, ale jednego można być pewnym: feministycznych wątków, niekiedy wstrząsających, u tej autorki nigdy nie brakuje.

Powraca także silne zainteresowanie sztuką, nie tylko literaturą, które krystalizuje się w motywie zawłaszczonego dzieła. W poprzedniej powieści kradzież „Fontanny” była główną inspiracją fabuły, w tym natomiast jej nieuczciwe pozbawiona autorstwa twórczyni, Elsa von Freytag-Loringhoven jest najważniejszą intelektualną towarzyszką głównej bohaterki. W wypowiedziach narratorki, a także samej protagonistki, zupełnie tak jak poprzednio, często pojawiają się komentarze do artystów i filozofów, a świat sztuki stanowi nie tylko sztafaż, ale kluczowy element tekstu.

Ostatnią powracającą częścią twórczości Hustvedt jest fakt, że uwielbia żonglować planami czasowymi, sposobem przedstawiania akcji, narracją. Tak było w patchworkowym „Świecie w płomieniach”, tak jest też we „Wspomnieniach przyszłości”. Mamy tu więc Minnesotę, która przybywa do Nowego Jorku, aby studiować i robić pisarską karierę — a właściwie nie ją, lecz jej dzienniki. Te zapiski przytaczane są i komentowane przez dojrzałą pisarkę, która często rozmyśla nad relacjami łączącymi ją z bohaterką z przeszłości. Do tego dochodzą jeszcze fragmenty pisanej przez tę kobietę sprzed 40 lat powieści, przytaczane nierzadko i stanowiące ważny dla zrozumienia całości element. To, co lubimy nazywać „prawdą” czy „prawdziwymi wydarzeniami” nie jest w tej powieści, tak ulotne, jak to było w poprzedniej, ale miłośnicy nieco bardziej wymyślnej i wyrafinowanej narracji z pewnością nie będą mieli na co narzekać.

Dużo w tej recenzji porównań do „Świata w ogniu”, ale to dlatego, że „Wspomnienie przyszłości” ma z nim bardzo wiele wspólnego. To kolejna feministyczna, artystyczna powieść z zakręconą narracją, która woli zadawać pytania niż dawać odpowiedzi, lecz, to dla zaniepokojonych, jednak odrobinę spokojniejsza i łatwiejsza do zrozumienia niż poprzedniczka. Ja bawiłem się doskonale przy obu i z niecierpliwością będę wyczekiwał okazji do powrotu do Nowego Jorku oglądanego oczami Siri Hustvedt.

Bartosz Szczyżański