Chyba żadna dziedzina medycyny nie budzi takiego zainteresowania jak psychiatria. Któż nie lubi poznawać tajemnic ludzkiego umysłu — czyli tego, co decyduje o naszej osobowości i kieruje naszym postępowaniem? Czytając gazety i oglądając telewizję, nie raz z niedowierzaniem kręcimy głową nad cudzymi czynami, zastanawiamy się nad tym, dlaczego ludzie bywają tak zdesperowani, bezmyślni czy okrutni. Psychiatria zna odpowiedzi na tego rodzaju pytania, nie zdobyła ich jednak od razu, w momencie swych narodzin — początkowo poruszała się po omacku, nierzadko wybierając drogę, która prowadziła donikąd. O tym, jak dokładnie przebiegał rozwój tej fascynującej nauki, możemy przeczytać w książce Lisy Appignanesi „Szalone, złe i smutne. Kobiety i psychiatrzy”.

Autorka pozwala nam spojrzeć na historię psychiatrii przez pryzmat doświadczeń kobiet — przede wszystkim pacjentek, które leczono na rozmaite, czasem budzące grozę sposoby i które nieraz bywały tylko narzędziem w rękach przesadnie ambitnych specjalistów, próbujących za wszelką cenę udowodnić słuszność swoich hipotez. Każda z bohaterek tej książki, wśród których znajdziemy chociażby Sylvię Plath czy Zeldę Fitzgerald, to osobna, bogata w emocje opowieść, a na podstawie każdej z tych opowieści mógłby powstać przejmujący film. Także lekarze i lekarki mają tu swoje pięć minut — poznajemy najważniejsze nazwiska, ścieżki kariery, zawodowe sukcesy lub porażki, dowiadujemy się, w jaki sposób (i z jakim skutkiem) poszukiwano przyczyn zaburzeń umysłowych w poszczególnych okresach historycznych i jak wielki wpływ na diagnozę miewały krzywdzące stereotypy.

„Szalone, złe i smutne...” to raczej wymagająca pozycja — trzeba sporego skupienia, by nie pogubić się w gąszczu dat, miejsc czy pojęć. Autorka wykorzystuje mnóstwo różnych materiałów źródłowych, dzięki czemu jej obszerna książka aż kipi od informacji, które lepiej przyswajać stopniowo — każdy, kto zdecyduje się na lekturę, musi liczyć się z tym, że spędzi w jej towarzystwie wiele długich godzin, z pewnością nie będą to jednak godziny stracone.

To, co oferuje nam Lisa Appignanesi, to ciekawa i poruszająca historia rozwoju psychiatrii — pełna niespokojnych umysłów, złamanych serc, okaleczonych ciał, zmarnowanych talentów i odebranych możliwości, losów, które mogły i powinny były potoczyć się zupełnie inaczej, przełomowych odkryć i prymitywnych uprzedzeń, sensownych wyjaśnień i dziwacznych teorii. Taka książka świetnie uzupełni biblioteczkę wszystkich spragnionych wiedzy czytelników.

Małgorzata Pawlak