Autorka pozwala nam spojrzeć na historię psychiatrii przez pryzmat doświadczeń kobiet — przede wszystkim pacjentek, które leczono na rozmaite, czasem budzące grozę sposoby i które nieraz bywały tylko narzędziem w rękach przesadnie ambitnych specjalistów, próbujących za wszelką cenę udowodnić słuszność swoich hipotez. Każda z bohaterek tej książki, wśród których znajdziemy chociażby Sylvię Plath czy Zeldę Fitzgerald, to osobna, bogata w emocje opowieść, a na podstawie każdej z tych opowieści mógłby powstać przejmujący film. Także lekarze i lekarki mają tu swoje pięć minut — poznajemy najważniejsze nazwiska, ścieżki kariery, zawodowe sukcesy lub porażki, dowiadujemy się, w jaki sposób (i z jakim skutkiem) poszukiwano przyczyn zaburzeń umysłowych w poszczególnych okresach historycznych i jak wielki wpływ na diagnozę miewały krzywdzące stereotypy.

„Szalone, złe i smutne...” to raczej wymagająca pozycja — trzeba sporego skupienia, by nie pogubić się w gąszczu dat, miejsc czy pojęć. Autorka wykorzystuje mnóstwo różnych materiałów źródłowych, dzięki czemu jej obszerna książka aż kipi od informacji, które lepiej przyswajać stopniowo — każdy, kto zdecyduje się na lekturę, musi liczyć się z tym, że spędzi w jej towarzystwie wiele długich godzin, z pewnością nie będą to jednak godziny stracone.

To, co oferuje nam Lisa Appignanesi, to ciekawa i poruszająca historia rozwoju psychiatrii — pełna niespokojnych umysłów, złamanych serc, okaleczonych ciał, zmarnowanych talentów i odebranych możliwości, losów, które mogły i powinny były potoczyć się zupełnie inaczej, przełomowych odkryć i prymitywnych uprzedzeń, sensownych wyjaśnień i dziwacznych teorii. Taka książka świetnie uzupełni biblioteczkę wszystkich spragnionych wiedzy czytelników.

Małgorzata Pawlak