Czego możemy się spodziewać po tomie wywiadów z reżyserami? Może wtórności - tego, że już gdzieś to wszystko czytaliśmy, zwłaszcza jeśli jesteśmy kinomanami. Sięgając po książkę Janusza Wróblewskiego towarzyszyła mi taka obawa. Z drugiej strony dołączyła do niej obawa o to, że zanudzę się czytając rozmowy z reżyserami, których nie znam. Na szczęście, nic takiego nie miało miejsca. „Reżyserów” mogę polecić nawet tym, którzy w temacie kina są laikami – rozmowy, jakie przeprowadził Wróblewski przedstawiają przede wszystkim interesujące osobowości i będą lekturą doskonałą dla wszystkich, którzy są po prostu ciekawi drugiego człowieka.

Publikacja Wróblewskiego jest udana od początku do końca. Wrażenie robi już okładka wykonana z eleganckiego matowego papieru, jaki wykorzystuje się np. do druku wizytówek. To naprawdę zachęcające zaproszenie do lektury. Interesujący jest podział reżyserów, jakiego na potrzeby tej książki dokonał Wróblewski, na co dzień krytyk filmowy „Polityki”. Mamy tu siedem rozdziałów, w każdym po kilka rozmów z twórcami, których według jakichś kryteriów ustawić można w jednym rzędzie. Trudno się nie zgodzić, że Haneke i von Trier to prowokatorzy, a Allen i Altman to prześmiewcy. Na szczególną uwagę zasługuje rozdział ostatni, poświęcony reżyserom zajmującym się w swoich filmach tematyką Holocaustu oraz posiadającym żydowskie korzenie. Każda rozmowa jest w książce poprzedzona wprowadzeniem – opisem sylwetki danego bohatera. Nie jest to zwykły biogram, zawierający treści, które znajdziemy w Wikipedii, lecz krótka charakterystyka bohatera i chronologiczny przegląd jego twórczości, widzianej krytycznym okiem Wróblewskiego. Choć przyznać też trzeba, że jak na krytyka, o swoich rozmówcach autor wypowiada się niezwykle pozytywnie i można odnieść wrażenie, że twórczość większości z nich ceni sobie bardzo wysoko. Nie jest to jednak zarzut. Ponadto w tych wprowadzeniach Wróblewski się nieco obnaża, dzieląc się swoimi wspomnieniami czy odczuciami, co do konkretnych postaci, co budzi naszą sympatię. Nie stawia siebie na pozycji wszystko wiedzącego krytyka, nie wywyższa się, a możliwość rozmowy z danym reżyserem traktuje raczej jako błogosławieństwo i onieśmielający często zaszczyt. We wprowadzeniach brakuje natomiast wyjaśnienia, skąd taka, a nie inna klasyfikacja reżyserów. Kim są dla Wróblewskiego „galernicy wyobraźni” albo co to znaczy dla niego posiadać „płomień w sercu”? Znając twórczość przypisanych do tych kategorii reżyserów można się tego domyślać, jednak kilka słów na ten temat od autora byłoby cennym objaśnieniem. Miejsce na to mogło się znaleźć we wstępie, skądinąd bardzo dobrym, bo wyjaśniającym w jaki sposób doszło do rozmów zarejestrowanych w tej książce i rozwiewającym wątpliwości, że ich przeprowadzenie było zawsze łatwe i przyjemne. Na szczęście ten brak rekompensuje opatrzenie każdego nazwiska zdjęciem. Czytelnik lubi wiedzieć, jak wygląda człowiek, o którym czyta i pewnie w innym wypadku musiałby szukać zdjęcia artysty w Internecie. Zabrakło jedynie zdjęcia samego Wróblewskiego, którego nazwisko może gdzieś niknąć w gąszczu wielu rodzimych krytyków filmowych, jednak twarz okazuje się być jak najbardziej znana z telewizyjnych wystąpień (pana Janusza często można zobaczyć choćby w stacji „Ale Kino!”).

To tyle jeśli chodzi o formę. A jak z treścią książki? W „Reżyserach” znajdziemy rozmowy na wysokim poziomie intelektualnym. Wróblewski porusza takie tematy jak religia, polityka, wiara, patriotyzm, pyta o światopogląd, inspiracje, prosi o wyjaśnienie „co autor miał na myśli” w tym, czy innym filmie. Są to w dużej mierze pytania, które widz sam chciałby zadać. Pozwalają nam lepiej poznać danego twórcę, dopełniają jego wizerunek. Z Davidem Lynchem Wróblewski rozmawia o medytacji, z Romanem Polańskim o satanizmie, a z Agnieszką Holland o problemach z tożsamością płciową. Pytania, wydawałoby się, dotyczące gruntu prywatnego, a jednak Wróblewski łączy je z pracą zawodową, pyta jaki (i czy w ogóle) mają na nią wpływ. Jest rozmówcą dociekliwym i nie zawsze pokornym. Jego rozmowy mogą wnieść wiele nowego do naszej wiedzy o najwybitniejszych reżyserach i zachęcić do szybkiego sięgnięcia po jakiś konkretny film. Oczywiście, zasługa w tym nie tylko autora, ale także, a może przede wszystkim, jego rozmówców – erudytów, intelektualistów, którzy właściwie jednym głosem mówią, że robią takie filmy, jakie sami chcieliby obejrzeć. Czytając te kilkaset stron ich wypowiedzi, można znaleźć między nimi znacznie więcej cech wspólnych, dających pełny obraz nie tyle zawodu reżysera, co osobowości człowieka go wykonującego. Jest tylko jeden zgrzyt, który sprawia, że tych rozmów nie czyta się z należytą przyjemnością. Są to kompilacje wszystkich wywiadów, jakie z danymi twórcami przeprowadził w swojej karierze Janusz Wróblewski, zaznacza to on zresztą we wstępie. Niestety, nie zawsze są one ze sobą dobrze „posklejane”, a miejsca „styku” są widoczne, gdyż niezbyt płynnie autor przechodzi od jednego tematu do drugiego. Niektóre pytania wręcz czasami się powtarzają, choć zadane są innymi słowami. Szkoda też, że pod każdym wywiadem autor podaje tylko miejsce i czas pierwszej publikacji, zamiast wymienić wszystkie. To zdradza trochę kulisy pracy dziennikarzy filmowych, którzy najwyraźniej raz przeprowadzony wywiad traktują jako tekst, do którego po prostu można dodawać nową treść w sposób dowolny.

Na okładce książki Wróblewskiego napisano odważne zdanie: „Trudno wyobrazić sobie prawdziwego kinomana bez tej książki na półce”. Nie byłabym aż tak entuzjastyczna, jednak przyznać muszę, że spośród ostatnich polskich wydawnictw o tematyce filmowej, „Reżyserzy” są jedną z najlepszych publikacji. I prawdziwy kinoman na pewno nie będzie się wstydzić mając tę książkę na półce.

Malwina Sławińska