Od razu da się zauważyć, że Jerzy S. Majewski i Tomasz Urzykowski mieli na „Przewodnik po powstańczej Warszawie” pomysł. Widoczna jest także konsekwencja, z jaką go realizowano. Efekt? Publikacja zdecydowanie niebanalna.

Autorzy we wstępie deklarują, że nie mają zamiaru wygłaszać własnych opinii na temat powstania, ani też skupiać się na tych już wygłoszonych. Ich celem jest udokumentowanie tego, co po wydarzeniach sprzed sześćdziesięciu ośmiu lat pozostało. Okazało się, że można jednocześnie nie gloryfikować powstania, nie nadawać mu na siłę dodatkowych znaczeń i nie próbować umniejszyć jego roli.

Udało się spojrzeć na nie obiektywnie, pokazując to, co zostało po nim we współczesnej stolicy i wspominając o tym, czego już nie ma. Udało się stworzyć opowieść o znikaniu – czasem mimowolnym, niekiedy spowodowanym bezmyślnym niszczeniem czy nieuwagą. I tak, obok zdjęć tamtej Warszawy, widzimy Warszawę dzisiejszą, która jest dowodem na to, jak wiele zaniedbano, ale też jak dużo zmieniano na lepsze.

Ślady powstania rozrzucone po warszawskich dzielnicach tworzą kolejne „rozdziały”. Pomysł niezwykle trafiony – dzięki temu „Przewodnik” może pełnić swoją rolę w sensie praktycznym i służyć do odnajdywania poszczególnych miejsc. Ale również zaprowadzić nas tam, gdzie nie mamy już szans dotrzeć.

Może być to także dobre źródło do poszukiwania dalszych informacji. Nie tyle chronologicznego zapisu wydarzeń (chociaż kalendarium zamieszczone jest na ostatnich stronach), ile tego, co w opracowaniach zazwyczaj się pomija. Anegdoty przeplatają się tutaj ze wspomnieniami powstańców i ich krewnych oraz fragmentami innych książek. Znalazło się także miejsce dla typowo przewodnikowych informacji o warszawskich obiektach, które w historii zapisały się nie tylko podczas owych kilkudziesięciu dni. Majewskiemu i Urzykowskiemu udało się zachować balans we włączaniu tych elementów do własnej narracji. Wszystko to, w połączeniu z oryginalną formą graficzną, tworzy dopracowaną całość, która w pełni zasługuje na uwagę.

Warto sięgnąć po „Przewodnik po powstańczej Warszawie”, bez względu na to, co myślimy o 1 sierpnia 1944 roku. Takiej Warszawy niedługo nie będzie.

Aleksandra Bączek