Książka podejmuję tematykę historii gospodarczej świata z perspektywy rewolucji przemysłowej. Jest ona podzielona na trzy części: opis świata przed rewolucją przemysłową, opis przebiegu rewolucji przemysłowej oraz czasy współczesne. W książce znajdziemy dużo tabelek z danymi i wykresami opisującymi różne wskaźniki związane z poziomem życia ludzi.

W pierwszej części znajdziemy dość dokładny opis działania pułapki maltuzjańskiej. Jest to mechanizm, w którym w wyniku poprawy poziomu życia rośnie liczebność populacji, co następnie wpływa na spadek poziomu życia, ponieważ zmniejsza się dochód per capita. Cytując autora: „W świecie przedprzemysłowym sporadyczny postęp techniczny nie prowadził do wzrostu zamożności, lecz wytwarzał ludzi”. Ten mechanizm bardzo dobrze opisuje sytuację w świecie zwierzęcym oraz u ludzi przed rewolucją przemysłową. Wynikało to z ograniczonych możliwości produkcyjnych oraz dużej zależności od natury i ilości ziemi.

Gęstość zaludnienia bardzo radykalnie wpływała na sposób życia ludzi, ponieważ podaż ziemi była stała. W urodzajnych obszarach niewielka grupa ludzi mogła żyć małym nakładem pracy, ponieważ często polowania/zbieractwo było wstanie zaspokoić podstawowe potrzeby ludzi. Przez to też ludzie pierwotni niewiele pracowali w stosunku do ludzi współczesnych. Ale wraz ze wzrostem liczebności populacji coraz trudniej było przeżyć w ten sposób, więc ludzie zaczęli wieść osiadły styl życia i uprawiać rośliny, co wymagało większych nakładów pracy. Wraz ze wzrostem populacji trzeba było też uprawiać coraz intensywniej ziemię, co przynosiło coraz mniejsze efekty i wymagało coraz więcej pracy (prawo malejących przychodów krańcowych). Dlatego wraz ze zbliżaniem się do czasów współczesnych średni czas pracy rósł (a dochód malał) aby w przededniu rewolucji przemysłowej osiągnąć wartość szczytową. Jednak w czasie rewolucji przemysłowej czas pracy zaczął się zmniejszać aż do czasów współczesnych.

Z tych powodów przed rewolucją przemysłową pod pewnymi względami ludzie pierwotni żyli znacznie lepiej, niż ludzie np. w średniowieczu. Ale warto pamiętać o tym, że w tych społecznościach panowała wszechobecna przemoc (masa zabójstw, gwałtów, dzieciobójstw), która ograniczała wzrost populacji. Wbrew ludowej opinii średniowiecze nie było krwawym okresem w historii. Było wiele wojen ale w wojnach brało udział bardzo niewielu ludzi. W Europie współczynnik zabójstw (zarówno w wyniku przestępstw jak i wojen) był większy o rząd wielkości (kilka dziesiątych promila na rok) w stosunku do czasów współczesnych, ale i tak był przynajmniej o rząd wielkości mniejszy od poziomu przemocy w społeczeństwach pierwotnych (od kilku do kilkunastu promili zabójstw na rok) oraz niektórych współczesnych krajach trzeciego świata.

Interesującym przykładem działania pułapki maltuzjańskiej jest to, że to co większość ludzi uznaje za zjawiska niepożądane (wojny, epidemie, ludobójstwa) potrafi znacznie podnieść standard życia ludzi (oczywiście tych co przeżyją). W średniowieczu ludzie cieszyli się największym dobrobytem materialnym zaraz po zdziesiątkowaniu Europy przez czarną śmierć.

Autor opisuje także zmiany społeczne, które zachodziły w Europie oraz stawia tezę, dlaczego według niego do rewolucji przemysłowej doszło w Europie. Według niego jest to związane z ewolucją oraz kulturą. W wielu społecznościach pierwotnych największy sukces reprodukcyjny osiągali najbardziej agresywni mężczyźni. Natomiast w społecznościach osiadłych, w których panowały w miarę stabilne warunki oraz istniała własność prywatna, sukces reprodukcyjny mężczyzn był ściśle skorelowany z sukcesem ekonomicznym. Zamożniejsi mężczyźni częściej mieli młodsze żony, dłużej żyli, mieli więcej dzieci, które także częściej przeżywały. Wyższe sfery mają dość ograniczoną pojemność, więc większość z tych dzieci przechodziło do niższych klas społecznych (np. dzieci bogatych właścicieli ziemskich zostawały mniejszymi właścicielami ziemskimi lub rzemieślnikami). Z tego też powodu geny oraz wartości kulturowe ludzi, którzy osiągali sukces ekonomiczny powoli rozprzestrzeniały się w społeczeństwie (biedni ludzie mieli mniej urodzonych i przeżywających dzieci).

Według autora ludzkość powoli dostosowywała się do czasów współczesnych, ponieważ stawała się coraz bardziej średnioklasowa (mniejsza ilość przemocy, upowszechnianie się piśmiennictwa itd.). Malała także preferencja czasowa ludzi, co pozwalało na większe inwestycje. Ludzie pierwotni mają bardzo wysoką preferencję czasową (potrafią niszczyć rośliny dające owoce tylko po to, aby trochę szybciej je zebrać). W średniowieczu, niewykwalifikowany robotnik, który inwestowałby 10% swojego dochodu w ziemię, pod koniec życia zostałby bogatym właścicielem ziemskim, ponieważ stopy zwrotu w inwestycje były bardzo wysokie (ok. 10% rocznie) oraz inwestycje w ziemie były bardzo bezpieczne. Jednak prawie nikt tego nie robił. Wraz z obniżaniem się preferencji czasowej Europejczyków, spadały także stopy procentowe w oprocentowaniu pożyczek. W przededniu rewolucji przemysłowej stopy procentowe były już zbliżone do współczesnych.

Według mnie dane, które autor przedstawia, na pewno dają pewne przesłanki ku temu, aby przyjąć jego tezę. Jest to jednak dość kontrowersyjna teza, która wymagałaby lepszego uzasadnienia. Autor krytykuje także alternatywne koncepcje na temat rewolucji przemysłowej, takie jak teorie egzogeniczne (np. dobre instytucje które są konieczne ale niewystarczające), wyjście gospodarki ze stanu równowagi lub endogeniczność rewolucji.

Zgodnie z hipotezą autora, rewolucja przemysłowa nie była zjawiskiem tak nagłym, jak większości się zdaje. Pewne zjawiska sprzyjające rozwojowi narastały już w średniowieczu jak np. wykształcenie mas, znajomość arytmetyki albo piśmienność. Autor opowiada także trochę związanych z tym anegdotek. Na przykład ludzie pierwotni często nie umieją liczyć, i znają tylko takie słowa jak jeden albo wiele. W czasach starożytnych było już lepiej, ale i tak często ludzie wykształceni robili rażące błędy, co sprawia problemy historykom analizującym kroniki.

W drugiej części autor opisuje przebieg rewolucji przemysłowej. W jej czasie gwałtownie wzrastała liczba ludności, której dochód już nie malał a utrzymywał się na stałym poziomie. Ostatecznie za duży wzrost dochodu narodowego (nie per capita) odpowiadał radykalny wzrost liczebności ludzi. Po pewnym czasie zaczął rosnąć także dochód per capita. W czasie rewolucji duży wzrost był zauważalny w większości branż, ale najbardziej rozwinęła się branża tekstylna oraz transportowa. Obie z tych branż bardzo mocno skorzystały na rozwoju technologii. Według autora rewolucja nie zaczęła się w Azji, ponieważ w w niej zamożni ludzie rzadziej mieli dzieci. Z tego powodu rozpowszechnianie się wartości średnioklasowych zachodziło tam wolniej niż w Europie. Także szybciej rosła tam liczba ludności, co dodatkowo utrudniało rozwój.

Dzięki rewolucji przemysłowej zmniejszyły się nierówności dochodowe i majątkowe w społeczeństwie. Ziemia przestała mieć tak duże znaczenie jak w czasach wcześniejszych, więc zyski z posiadania jej się zmniejszyły. Jednocześnie wzrost produkcji przekładał się głównie na niższe ceny oraz lepsze produkty a nie na majątki kapitalistów. Wszelkie udoskonalenia procesu produkcyjnego dawały tylko krótkotrwałe zyski, ponieważ szybko były one kopiowane przez konkurentów. Więc najbardziej na rewolucji przemysłowej skorzystali najgorzej usytuowani. Kiedy różnice majątkowe w społeczeństwach zachodnich zaczęły się zmniejszać, jednocześnie różnice majątkowe między społeczeństwami zaczęły rosnąć, ponieważ zachód się bogacił a reszta świata zostawała w tyle.

Według autora na współczesny wzrost gospodarczy składa się większa wydajność pracy oraz większy kapitał per capita. W gospodarce wolnorynkowej wzrost ilości kapitału jest skorelowany ze wzrostem wydajności, ponieważ większa wydajność pozwala na wytworzenie większej ilości kapitału i vice versa. W ZSRR ilość dostępnego kapitału się zwiększała, ale idący za tym wzrost wydajności był bardzo niewielki.

W trzeciej części autor opisuje skutki rewolucji przemysłowej we współczesnym świecie. W czasach rewolucji przemysłowej panował dość swobodny przepływ ludzi i kapitału. Z tego powodu nowe wynalazki szybko trafiały do brytyjskich kolonii. Z początku cały świat się bogacił, ale po pewnym czasie zachód zaczął się bogacić szybciej. Parafrazując autora, nowe technologie można było łatwo przenieść do innych społeczeństw. Natomiast nie można było łatwo powielić środowiska społecznego, które znacznie wpływało na wydajność pracy oraz wydajność procesów produkcyjnych. Pomimo tego, że biedne kraje mają znacznie niższe koszty pracy, nie są one wstanie łatwo konkurować z państwami zachodnimi, ponieważ kultura pracy w zachodnich zakładach jest znacznie wyższa, niż w takich państwach jak na przykład Indie. Autor jako przykład porównywał wydajność zakładów tekstylnych w czasie rewolucji przemysłowej w Anglii i Indiach. Większość zakładów wykorzystywała podobne maszyny i technologie, ale zakłady w Indiach wymagały kilkukrotnie więcej pracowników aby mogły sprawnie działać. Podobna sytuacja była w kolei. Porównywał też polskich i brytyjskich robotników rolnych, z których ci pierwsi pracowali mniej wydajnie. Według autora kapitał fizyczny odpowiada za ok. ¼ różnicy dochodów między państwami, natomiast wydajność za ¾. Dodatkowo kapitał jest często lokowany w obszarach o dużej wydajności, ponieważ dzięki temu można osiągnąć większe zyski.

Autor krytykuje instytucje międzynarodowe, które działają na rzecz poprawy warunków życia w krajach trzeciego świata. Według niego takie instytucje wysyłając pomoc tym państwom jedynie prowadzą do wzrostu liczby biednych ludzi. Dobre instytucje publiczne są konieczne do zapewnienia wzrostu gospodarczego ale nie są wystarczające (w średniowieczu wiele z instytucji działało podobnie lub lepiej niż współcześnie). Dlatego też działalność takich organizacji przynosi niewiele dobrego. Autor proponował, aby zamiast tego włączać ludzi z krajów trzeciego świata do świata zachodniego przez imigrację, ponieważ wtedy tacy ludzie stają się zamożniejsi i bardziej produktywni. Według mnie nie jest to dobry pomysł, bo ludzi w biednych krajach jest znacznie więcej niż w najbardziej zamożnych krajach.

Książkę mogę zdecydowanie polecić każdemu zainteresowanemu tematem rewolucji przemysłowej. Autor stawia kontrowersyjną tezę, która według mnie wymaga dużo lepszego uzasadnienia. Jednak poza nią znajdziemy tutaj ogrom ciekawych informacji dotyczących warunków życia ludzi w dawniejszych czasach.

Książka podejmuję tematykę historii gospodarczej świata z perspektywy rewolucji przemysłowej. Jest ona podzielona na trzy części: opis świata przed rewolucją przemysłową, opis przebiegu rewolucji przemysłowej oraz czasy współczesne. W książce znajdziemy dużo tabelek z danymi i wykresami opisującymi różne wskaźniki związane z poziomem życia ludzi.

W pierwszej części...